Αγαπητοί φίλοι και φίλες, μετά τα ιερά της παραλίας του αρχαίου Αιγίου, σήμερα θα αναφερθώ στα ιερά που είδε ο αρχαίος περιηγητής στην άνω πόλη του Αιγίου και στην Αγορά της.
Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*
Το πρώτο ιερό που περιγράφει μετά την είσοδό του στην πόλη ο Παυσανίας, ήταν αφιερωμένο στην θεά του τοκετού Ειλείθυια. Το λατρευτικό άγαλμα της θεάς ήταν ακρόλιθο, δηλαδή ξύλινο, εκτός από το πρόσωπο και τα άκρα (χέρια και πόδια) που ήταν από μάρμαρο της Πεντέλης, και σκεπασμένο με λεπτό ύφασμα. Το άγαλμα ήταν έργο του διάσημου Μεσσήνιου γλύπτη Δαμοφώντα του 2ου αιώνα π.Χ. που υπήρξε μεταξύ άλλων δημιουργός των λατρευτικών αγαλμάτων της Δήμητρας και Δέσποινας (Κόρης) για τον ναό της δεύτερης στην Λυκόσουρα της Αρκαδίας και του θεού Ασκληπιού και των γιων του στο Ασκληπιείο της Μεσσήνης. 
Σε νομίσματα του Αιγίου της εποχής του Παυσανία, απεικονίζεται το άγαλμα του Δαμοφώντα με την θεά προς τα αριστερά, να κρατάει δάδες με τα δυο της χέρια, μία υψωμένη με το δεξί και μία δεύτερη προς τα κάτω με το αριστερό. Περιμετρικά της μορφής, επιγραφή ΑΙΓΙΕΩΝ (εικόνα 1). Δάδες απεικονίζονται σε ρωμαϊκά νομίσματα της πόλης και μπροστά από την είσοδο του ιερού της θεάς. Ο περιηγητής αναφέρεται και στους δύο πιθανούς συμβολισμούς της δάδας: να συμβολίζει δηλαδή τις ωδίνες του τοκετού που είναι πολύ οδυνηρές για τις γυναίκες ή το φως του κόσμου, στο οποίο έρχονται τα παιδιά με την βοήθεια της θεάς.
Κοντά στο ιερό της Ειλείθυιας βρισκόταν το τέμενος του θεού της ιατρικής Ασκληπιού. Τα λατρευτικά αγάλματα στο ιερό που απεικόνιζαν τον Ασκληπιό και την κόρη του Υγεία, ήταν επίσης έργα του γλύπτη Δαμοφώντα από την Μεσσήνη. Σε νομίσματα του ρωμαϊκού Αιγίου απεικονίζονται τα αγάλματα και των δύο θεοτήτων είτε από κοινού είτε κατά μόνας. Στην κοινή απεικόνιση, ο Ασκληπιός παριστάνεται καθιστός σε θρόνο προς τα αριστερά και μπροστά του στα δεξιά η Υγεία, όρθια, ενώ ανάμεσά τους βρίσκεται βωμός.
Σε νομίσματα της περιόδου του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρηλίου (περί το 160-170 μ.Χ.) απεικονίζεται το λατρευτικό άγαλμα του θεού από τον Δαμοφώντα: 
ο Ασκληπιός, καθιστός σε θρόνο προς τα δεξιά, κρατά μακρύ σκήπτρο στο δεξί του χέρι ενώ έχει το αριστερό προτεταμένο προς τα αριστερά όπου βρίσκεται βωμός με το ελισσόμενο φίδι, το κύριο σύμβολο του θεού ως θεραπευτή των ασθενών (εικόνα 2).Στις ξεχωριστές παραστάσεις της Υγείας, η θεά απεικονίζεται όρθια προς τα αριστερά με δίσκο προσφορών στο αριστερό χέρι ενώ με το δεξί δίνει τροφή στο ελισσόμενο περί τον βωμό φίδι (εικόνα 3). Σε όλα τα νομίσματα, η επιγραφή ΑΙΓΙΕΩΝ.
Δύο ακόμη ναοί, προφανώς σε μικρή σχετικά απόσταση από τα δύο προηγούμενα ιερά αναφέρονται στην συνέχεια από τον Παυσανία, αφιερωμένοι ο ένας στην θεά Αθηνά και ο άλλος στην Ήρα. 
Ο περιηγητής σημειώνει ότι στον ναό της Αθηνάς υπήρχαν δύο μαρμάρινα αγάλματα της θεάς. Σε ρωμαϊκά νομίσματα της πόλης, η Αθηνά απεικονίζεται προς τα δεξιά, κρατώντας μακρύ δόρυ με το δεξί χέρι και ακουμπώντας το αριστερό στην ασπίδα της (εικόνα 4). Αντίθετα, το λατρευτικό άγαλμα της Ήρας στον ναό της δεν μπορούσε να δει κανείς, εκτός από την εκάστοτε ιέρεια της θεάς. Στην πόλη και κοντά στο θέατρο, υπήρχε ένα ακόμη ιερό του Διονύσου, το λατρευτικό άγαλμα του οποίου παρίστανε τον θεό αγένειο.
Στην ίδια την Αγορά της πόλης, ο περιηγητής είδε το τέμενος του Δία Σωτήρος, όπου είχαν στηθεί δύο χάλκινα αγάλματα του θεού, το ένα εκ των οποίων τον παρίστανε αγένειο. Σε νομίσματα της πόλης που χρονολογούνται στον ύστερο 1ο αιώνα π.Χ. και αργότερα, πράγματι απεικονίζεται ο Δίας αγένειος προς τα δεξιά, εκσφενδονίζοντας κεραυνό με το δεξί χέρι και κρατώντας αετό στο εκτεταμένο αριστερό (εικόνα 5).
Στην Αγορά, οι Αιγιείς είχαν και έναν κοινό ναό αφιερωμένο στον Απόλλωνα και την Άρτεμι, ενώ ξεχωριστό ιερό υπήρχε επίσης εκεί της Αρτέμιδος. Το λατρευτικό άγαλμα της θεάς, την παρίστανε να τοξεύει. Σε νόμισμα του Αιγίου της εποχής του αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου (193-211 μ.Χ.), η θεά παριστάνεται όρθια προς τα αριστερά, κρατώντας δάδα στο δεξί χέρι και τόξο στο αριστερό. Συνολικά, ο Παυσανίας μας πληροφορεί για την ύπαρξη οκτώ ιερών στην άνω πόλη, επιπλέον των έξι που αναφέρει στην παραλία του Αιγίου.
Ο τύπος του αγένειου Δία που είδε ο Παυσανίας στο τέμενος του θεού στην Αγορά της πόλης, έχει θεωρηθεί από κάποιους μελετητές ότι αποδίδεται στο γνωστό ακέφαλο μαρμάρινο άγαλμα αιγιόχου που βρέθηκε στο Αίγιον την δεκαετία του 1960-70 και σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης (εικόνα 6). 
Το άγαλμα παριστάνει γυμνό νέο άνδρα που φέρει αιγίδα στο στήθος, κρεμασμένη από τους ώμους του, και με ανάγλυφο γοργόνειο στο κέντρο. Η αιγίδα, από δέρμα κατσίκας, φοριέται ως ένδυμα (χλαμύδα) ή τυλίγεται γύρω από το όπλο (ασπίδα ή θώρακα) και φέρεται κυρίως από την θεά Αθηνά αλλά και από τον πατέρα της τον Δία που στα ομηρικά έπη έχει το προσωνύμιο «αιγίοχος». Ως σύμβολο θεϊκό, εκτός από αμυντικό όπλο εναντίον του εχθρού, η αιγίδα έχει και μαγική δύναμη ώστε να παραλύει τον εχθρό από τον φόβο που προκαλεί, όταν σείεται εναντίον του. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, το άγαλμα του Αιγίοχου ίσως να παριστάνει τον μυθικό οικιστή της πόλης του Αιγίου, κατ’ αναλογίαν προς το αντίστοιχο παράδειγμα του οικιστή Πατρέα για την πόλη των Πατρών.
Εκτός από το άγαλμα του Αιγίοχου που πιθανόν συνδέεται με τον Δία, την κύρια θεότητα της πόλης, ο Παυσανίας μας πληροφορεί για ένα σημαντικό αριθμό αγαλμάτων του Δία που είδε στο Αίγιον, συνολικά πέντε: α) δύο χάλκινα αγάλματα στο ιερό του Διός Σωτήρος στην άνω πόλη, β) άγαλμα του Δία μαζί με της Αθηνάς και της Αφροδίτης στο ιερό του Διός Ομαγυρίου στην παραλία του Αιγίου, γ) χάλκινο άγαλμα που παρίστανε τον Δία σε παιδική ηλικία, έργο του διάσημου Αργείου γλύπτη Αγελάδα του 6ου αιώνα π.Χ., που έχει ταυτιστεί με νομισματικό τύπο του γυμνού όρθιου Δία που κρατάει κεραυνό στο δεξί υψωμένο χέρι και στο προτεταμένο αριστερό έναν αετό, με την επιγραφή ΑΙΓΙΕΩΝ ΠΑΙΣ (εικόνα 7), δ) χάλκινο άγαλμα του θεού σε οίκημα της Αγοράς του Αιγίου, που είχε στηθεί μαζί με χάλκινα αγάλματα του Ποσειδώνα, της Αθηνάς και του Ηρακλή.
Σχετικά με τα τέσσερα αυτά αγάλματα που ονομάζονταν οι «θεοί από το Άργος», ο Παυσανίας διηγείται ότι αυτά κατασκευάστηκαν στο Άργος, σύμφωνα με τους Αργείους, αλλά οι Αιγιείς ισχυρίζονταν πως τους τα είχαν δώσει οι Αργείοι για να τα φυλάξουν και ότι τους είχαν ζητήσει να θυσιάζουν για αυτά κάθε μέρα. Όταν οι Αργείοι ζήτησαν να πάρουν πίσω τα αγάλματα, οι Αιγιείς ζήτησαν τα έξοδα για τις θυσίες και επειδή εκείνοι δεν μπορούσαν να τα πληρώσουν, τα αγάλματα έμειναν στο Αίγιον. Φαίνεται ότι πρόκειται για αγάλματα που πιθανόν έφεραν στο Αίγιον φυγάδες από το Άργος, καθώς γνωρίζουμε και άλλη περίπτωση Μυκηναίων προσφύγων στην περιοχή της Ελίκης τον 5ο αιώνα π.Χ. Η απαίτηση της κατοχής των αγαλμάτων και από τις δύο πλευρές, στην περίπτωση του Αιγίου, πρέπει να έχει σχέση με τις ευεργετικές δυνάμεις που αποδίδονταν στα αγάλματα των θεών. Η κάθε πλευρά ήθελε να κρατήσει για λογαριασμό της και για το καλό της πόλης τα αγάλματα. Με το τέχνασμα περί εξόδων από τις πολλές θυσίες που επινόησαν οι Αιγιείς, διατήρησαν τα αγάλματα στο Αίγιον!
• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων
