background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 8. Αρχαία Ελίκη: η πρωτεύουσα πόλη, μέρος IΙ

Δημοσιεύτηκε στις 26/01/2020
από

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Οι δε Μυκήνας είχον, … Αίγιον αμφινέμοντο
Αιγιαλόν τ’ ανά πάντα και αμφ’ Ελίκην ευρείαν.
Ιλιάδα, 569-575

Συνεχίζοντας την αναφορά από το προηγούμενο άρθρο μου (ΔΕΙΤΕ ΤΟΥΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥΣ ΣΤΟ ΚΑΤΩ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ) στον μοναδικό πρωτοελλαδικό οικισμό της Ελίκης στον Ριζόμυλο, θα σας παρουσιάσω σήμερα μερικά και μόνον από τα πιο σημαντικά ευρήματα καθώς είναι αδύνατον να περιγραφεί το πλούσιο σύνολο που έχει ανακαλυφθεί από την ομάδα μας στον οικισμό του Ριζομύλου, μέσα από την συνοπτική παρουσίαση για την πολιτιστική κληρονομιά της Αιγιάλειας στη σειρά αυτή των ενημερωτικών άρθρων μου.

Ξεκινώντας από τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που έχουν φέρει στο φως οι ανασκαφές μας στην περιοχή, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτά αποτελούν μοναδικά παραδείγματα κτισμάτων ενός πρωτο-αστικού παραθαλάσσιου κέντρου της Πρωτοελλαδικής ΙΙ-ΙΙΙ φάσης (περίπου 2600-2200/2150 π.Χ.) σε ολόκληρη την Αιγιάλεια, αναπτυγμένου στην πεδιάδα της Ελίκης, σε απόσταση μόλις 150-200 μ. από την αρχαία ακτογραμμή που βρισκόταν τότε στην θέση της σημερινής σιδηροδρομικής γραμμής που διέρχεται από την περιοχή. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει οίκημα διώροφο του τύπου γνωστού με τον διεθνή όρο Corridor House (οικία των «διαδρόμων») που δεν συναντάται σε όλους τους αντίστοιχους οικισμούς και θεωρείται ότι έχει χαρακτήρα κέντρου διοίκησης του οικισμού, δηλαδή ενός σημερινού Δημαρχείου. Η μελέτη αυτού του κτιρίου με την εφαρμογή ειδικού προγράμματος πληροφορικής και τεχνικών αναλύσεων από την συνεργάτιδά μας Mariza Kormann του Πανεπιστημίου του Sheffield, οδήγησε στην τρισδιάστατη απεικόνισή του με τους δύο ορόφους (ισόγειο και 1ο όροφο), τους εξώστες, την εξωτερική σκάλα και την στέγη από πήλινες κεραμίδες (εικόνα 1 κεντρική). Η παρουσίαση της σχετικής εργασίας μας στα δύο διεθνή Συνέδρια, με θέμα την Εφαρμογή της Πληροφορικής στην Αρχαιολογία, στην Σιένα της Ιταλίας το 2015 και στο Όσλο της Νορβηγίας το 2016 απέσπασε ιδιαιτέρως επαινετικά σχόλια.

Εικόνα 2

Ιδιαίτερα πλούσια η κεραμική που ανακαλύφθηκε στα δωμάτια και τους χώρους των κτιρίων, αντιπροσωπεύεται από ποικιλία σχημάτων και διακοσμήσεων (εικόνα 2) και περιλαμβάνει πολλά ακέραια αγγεία (εικόνα 3). Ξεχωριστής σημασίας είναι το σπάνιο ηγεμονικό κύπελλο, γνωστό με τον Ομηρικό όρο «δέπας αμφικύπελλον», το μοναδικό που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα σε ολόκληρη την Δυτική ηπειρωτική Ελλάδα, και του οποίου η ανακάλυψη στην Ελίκη αλλάζει κυριολεκτικά τον χάρτη παρουσίας αυτού του ιδιαίτερου αγγείου στην δυτική Μεσόγειο (εικόνα 4).

Στα σπάνια αντικείμενα από τον οικισμό ανήκουν και ευρήματα σε χρυσό και ασήμι. Ξεχωριστή και ενδιαφέρουσα κατηγορία αποτελούν επίσης τα μεγάλα πιθάρια, ύψους άνω του 1 μ., που ανακαλύφθηκαν σε ειδικούς αποθηκευτικούς χώρους μέσα στα οικήματα (εικόνα 5, συντηρημένο πιθάρι από τον οικισμό).

Εικόνα 3

Η πετρογραφική και ορυκτολογική ανάλυση κεραμικών δειγμάτων όλων των τύπων από τον συνεργάτη του προγράμματος αν. Καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών Γιάννη Ηλιόπουλο, έδειξε ότι η κεραμική παραγωγή του πρωτοελλαδικού οικισμού της Ελίκης βασίζεται σε ένα μεγάλο εύρος ντόπιων πρώτων υλών, τις οποίες οι κεραμείς επεξεργάζονται με διαφορετικούς τρόπους σε καθεμία από τις δύο κύριες φάσεις του οικισμού, ακόμα και όταν πρόκειται για δοχεία που προορίζονται για παρόμοιες λειτουργικές ανάγκες. Σημαντικά διαφορετική σε σχέση με τα μικρά οικιακά σκεύη είναι η διαδικασία κατασκευής των μεγάλων αποθηκευτικών πίθων, όσον αφορά την επιλογή και επεξεργασία των πρώτων υλών σε συνδυασμό και με την προετοιμασία του χώρου τοποθέτησής τους μέσα στα κτίρια.

Εικόνα 4

Συμπερασματικά, ο πρωτοελλαδικός οικισμός της Ελίκης στον σημερινό Ριζόμυλο, σε αντίθεση με την παρακμή που παρατηρείται κατά την ΠΕ ΙΙΙ φάση (δηλαδή μετά το 2450 π.Χ.) σε άλλους σύγχρονους οικισμούς της ηπειρωτικής Ελλάδας, αναπτύσσεται περισσότερο με την αναδιοργάνωσή του βάσει ορθογωνισμένου χωροταξικού σχεδιασμού, καθώς και με την διαμόρφωση ενός μνημειώδους κτιρίου του τύπου «των Διαδρόμων» -Corridor House. Οι αρχιτεκτονικές καινοτομίες φαίνεται ότι συνδέονται με την ανάδυση στον οικισμό μιας νέας κοινωνικο-οικονομικής δομής, που παράλληλα με την εγκαθίδρυση διοικητικού ελέγχου της πόλης, ταυτόχρονα επιτρέπει και την ανάδυση του κύρους και της δύναμης ιδιωτικών θεσμών. Σε ευρύτερο γεωγραφικό πλαίσιο, η ακμή της Ελίκης αυτή την περίοδο, βρίσκει ομοιότητες με τα κέντρα του Αιγαίου, ίσως και ακόμα ανατολικότερα. Εκτός από τις ομοιότητες στο επίπεδο της οικιστικής οργάνωσης, η ύπαρξη άμεσης επικοινωνίας με μακρινούς θαλάσσιους προορισμούς τεκμηριώνεται από ένα εύρος εισαγμένων αντικειμένων, ανάμεσα στα οποία το εμβληματικό δέπας τύπου Τροίας/Ανατολίας, κοσμήματα από πολύτιμα μέταλλα με προέλευση από την ανατολή ή το βορρά, και οψιανός από την Μήλο, τα οποία εντάσσονται στο πλαίσιο υιοθέτησης μιας πολιτισμικής κοινής και αποτελούν χαρακτηριστικά μιας κοσμοπολίτικης κοινωνίας.

Εικόνα 5

Και ενώ η αρχαιότερη πρωτοελλαδική εγκατάσταση (3η χιλιετία π.Χ.) στην πεδιάδα της Ελίκης εντοπίζεται στον Ριζόμυλο, στο κέντρο σχεδόν της ζώνης μεταξύ των ποταμών Σελινούντα και Κερυνίτη, η θέση του οικισμού κατά την Υστεροελλαδική περίοδο που συμπίπτει με την εποχή ίδρυσης της Ελίκης από τον Ίωνα τον 14ο αιώνα π.Χ. (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ), βρίσκεται στην περιοχή του σημερινού χωριού των Νικολαιίκων. Σε τρεις θέσεις, σε σχετικά μικρή μεταξύ τους απόσταση, η ερευνητική μας ομάδα έφερε στο φως ευρήματα που συνδέονται με δύο από τις πλέον σημαντικές περιόδους της Ελίκης: την μυκηναϊκή (14ος-12ος α. π.Χ.), όταν η Ελίκη ήταν η πρωτεύουσα της Ιωνικής Δωδεκάπολης, το πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο του αρχαίου Αιγιαλού και της γεωμετρικής (9ος-8ος αι. π.Χ.), όταν ηγήθηκε της ίδρυσης της πρώτης αχαϊκής αποικίας στην Μεγάλη Ελλάδα. Τα ευρήματα, αρχιτεκτονικά κατάλοιπα σημαντικών γεωμετρικών κτιρίων (εικόνα 6) και πλούσια μυκηναϊκή και γεωμετρική κεραμική (εικόνα 7), αποτελούν την αδιαμφισβήτητη μαρτυρία ανάπτυξης του μυκηναϊκού και γεωμετρικού οικισμού της Ελίκης στην περιοχή των Νικολαιίκων. Στην ίδια περιοχή, και στις υπώρειες του λόφου Καλλιθέα που υψώνεται πάνω από τα Νικολαίικα, σε σωστική ανασκαφή στο πλαίσιο του έργου κατασκευής της Νέας Εθνικής Οδού Κορίνθου-Πατρών, αποκαλύφθηκαν τα ερείπια εκτεταμένου μυκηναϊκού οικισμού. Σε υψηλότερα πρανή του ίδιου λόφου, ανασκαφικές και γεωφυσικές έρευνες της ομάδας μας αποκάλυψαν την παρουσία περισσότερων μυκηναϊκών τοίχων.

Εικόνα 6

Εικόνα 7

Εικόνα 8

Η Ελίκη νωρίς και πρώτη από όλες τις αχαϊκές πόλεις, ίδρυσε στην Κάτω Ιταλία την αποικία της Συβάρεως περί το 730 π.Χ., σε εύφορη περιοχή προς την πλευρά του Ιονίου πελάγους, ανάμεσα στους ποταμούς Σύβαρι και Κράθι. Η νέα πόλη αναδείχθηκε σε μια από τις διασημότερες ελληνικές αποικίες της Μεγάλης Ελλάδας και ίδρυσε και η ίδια δύο ακόμη σημαντικές αχαϊκές πόλεις, το Μεταπόντιο γύρω στο 630/20 π.Χ. βορειότερα προς το Ιόνιο πέλαγος και σε αντίστοιχη θέση από την άλλη πλευρά του Τυρρηνικού πελάγους, την Ποσειδωνία, ένα περίπου τέταρτο του αιώνα μετά το Μεταπόντιο. Η ισχύς της Συβάρεως υπήρξε μεγάλη και στην ηγεμονία της συγκαταλέγονταν 4 έθνη και 25 πολιτείες κατά τον γεωγράφο Στράβωνα. Το ισχυρό της νόμισμα με έμβλημα τον ταύρο (εικόνα 8), χαρακτηριστικό σύμβολο του Ποσειδώνα, κυρίαρχου θεού της Ελίκης, φαίνεται πως υιοθετήθηκε από όλους τους πληθυσμούς που κατοικούσαν στην Συβαρίτιδα, την μεγάλη επικράτεια της πόλης. Την ηγεμονία της Συβάρεως ανέκοψε το 510 π.Χ. η καταστροφή της, με την επικάλυψή της κάτω από τα νερά των ποταμών, από την γειτονική αχαϊκή πόλη του Κρότωνα (αποικία των Ρυπών, ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ). Πάνω στα ερείπιά της ιδρύθηκαν στη συνέχεια, η αθηναϊκή αποικία των Θουρίων και αργότερα η ρωμαϊκή πόλη Copia.

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Διαβάστε περισσότερα:
·
Κατηγορίες Άρθρου
ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr