background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 14. Αρχαία Βούρα, μέρος ΙI

Δημοσιεύτηκε στις 16/02/2020
από

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Αίγειρα, Αιγαί, Βούρα, Ελίκη, Αίγιον, Ρύπες, Πατρέες Ηρόδοτος, 1.145

Συνεχίζοντας την παρουσίαση της αρχαίας Βούρας από το προηγούμενο άρθρο μου (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ), θα σας μιλήσω σήμερα για τους ναούς της και το μαντικό σπήλαιο του Βουραϊκού Ηρακλή που συνδέεται με την ευρύτερη περιοχή της.

Ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας που αναφέρεται στην θέση της πόλης και περιγράφει την πορεία που πρέπει να ακολουθήσει κανείς βαδίζοντας για λίγο στην λεωφόρο (κεντρικό δρόμο) μετά την Ελίκη και την Κερύνεια για να φθάσει στην Βούρα, μας πληροφορεί και για τους ναούς που υπήρχαν εκεί.

Σύμφωνα, λοιπόν, με την περιγραφή του, στην Βούρα υπήρχαν οι ναοί: της θεάς Δήμητρας, της Αφροδίτης και του Διονύσου, και της θεάς του τοκετού Ειλείθυιας. Επίσης και ένα ιερό αφιερωμένο στην Ίσιδα. Τα λατρευτικά αγάλματα των θεών στους ναούς τους ήταν από πεντελικό μάρμαρο, έργα του αθηναίου γλύπτη Ευκλείδη. Δεδομένου ότι ο ίδιος καλλιτέχνης αναφέρεται ως δημιουργός και του λατρευτικού αγάλματος του Δία για το ιερό του στην Αιγείρα, για την οποία θα σας μιλήσω σε επόμενο άρθρο μου, φαίνεται πως οι Βουραίοι ανέθεσαν στον αθηναίο γλύπτη την κατασκευή των νέων λατρευτικών αγαλμάτων για τους ναούς της πόλης μετά την ανάκαμψή της στον ύστερο 4ο αιώνα π.Χ., εφόσον τα παλαιά αγάλματα είχαν καταστραφεί με τον ισχυρό σεισμό του 373 π.Χ., όπως διευκρινίζει ο Παυσανίας στην διήγησή του. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ξεχωριστή αναφορά στην ύπαρξη «εσθήτος» για την θεά Δήμητρα, δηλαδή ενδύματος που μάλλον συνδέεται με την γνωστή συνήθεια να προσφέρεται στο άγαλμα της θεάς πραγματικό ένδυμα, κατά την λατρευτική εορτή της θεότητας.

Εικόνα 1

 

Σε νομίσματα της Βούρας των ρωμαϊκών χρόνων, συναντούμε απεικονίσεις θεών που πιθανόν αναπαριστούν τα λατρευτικά αγάλματα που αναφέρει ο Παυσανίας στους ναούς της πόλης. Στον οπισθότυπο νομίσματος της εποχής των Σεβήρων (2ος-3ος αι. μ.Χ.), απεικονίζεται νεαρός ιστάμενος Διόνυσος, γυμνός, κρατώντας θύρσο στο αριστερό και κάνθαρο (αγγείο πόσεως) στο δεξί, δηλαδή τα κύρια σύμβολά του ως θεού του οίνου, της βλάστησης και της ευθυμίας. Γύρω από την παράσταση επιγραφή ΒΟΥΡΑΕΩΝ (εικ. 1).

Εικόνα 2

Σε άλλο νόμισμα της ιδίας περιόδου, απεικονίζεται γυναικεία θεότητα με διάδημα στα μαλλιά, ίσως η Αφροδίτη, να κρατάει σκήπτρο με το δεξί χέρι και την άκρη του ενδύματός της με το αριστερό. Την όλη απεικόνιση πλαισιώνει επιγραφή ΒΟΥΡΕΑΤΩΝ (εικ. 2). Σε άλλη κοπή απεικονίζεται η θεά Ειλείθυια, με υψωμένο το δεξί της χέρι και δάδα στο αριστερό (εικ. 3), που συμβολίζει τις ωδίνες του τοκετού ή το φως του κόσμου στο οποίο έρχονται τα παιδιά με την βοήθεια της θεάς, όπως μας εξηγεί ο αρχαίος περιηγητής στην αντίστοιχη αναφορά του στο ιερό της θεάς που είδε στην πόλη του Αιγίου (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ).

Εικόνα 3

Αναφορικά με το εθνικό όνομα των κατοίκων της Βούρας, εκτός από τους δύο παραπάνω τύπους που απαντώνται στα ρωμαϊκά νομίσματα, γνωρίζουμε επίσης τους τύπους Βούριοι και Βουραίοι ενώ στον Παυσανία οι κάτοικοι αναφέρονται ως Βουρείς.

Σε σχέση με την κάθοδο από την Βούρα προς την θάλασσα, ο Παυσανίας αναφέρει την παρουσία μαντικού σπηλαίου αφιερωμένου στον Βουραϊκό Ηρακλή. Ο περιηγητής μάλιστα σημειώνει και τις χιλιομετρικές αποστάσεις του σπηλαίου: από την Ελίκη 30 στάδια (5.5 περίπου χλμ.) και από το επίνειο της Αιγείρας 72 στάδια (13 περίπου χλμ.). Οι αποστάσεις αυτές είχαν γενικά οδηγήσει ερευνητές στο παρελθόν να θεωρήσουν δύο διαφορετικές περιοχές ως υποψήφιες για την θέση του σπηλαίου. Έτσι, με βάση την απόσταση από την Ελίκη, το αναφερόμενο από τον Παυσανία μαντικό σπήλαιο έχει ταυτιστεί με το σπήλαιο νότια του Ελαιώνα (εικόνα 4 κεντρική), ενώ σε σχέση με την απόσταση από την Αιγείρα έχει προταθεί ως πιθανή θέση του η ευρύτερη περιοχή της Πούντας-Πλατάνου, όπου εκβάλλει ο Λαδοπόταμος (αρχ. Βουραϊκός).

Εικόνα 4

Η ειδικότερη αναφορά του Παυσανία στην απόσταση του σπηλαίου από την Ελίκη σε «ευθεία οδό», υποδηλώνει την εγγύτητά του προς την «λεωφόρο» που ακολουθεί ο περιηγητής μετά την Ελίκη προς Α (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ) και είναι ενισχυτική της ταύτισής του με το σπήλαιο νότια του Ελαιώνα. Στο ίδιο συμπέρασμα οδηγεί επίσης το γεγονός ότι το συγκεκριμένο σπήλαιο παρουσιάζει στοιχεία αρχαίας λατρείας (εικόνες 5, 6 δοκοθήκες για την στήριξη ξύλινης στέγης εξωτερικά και λαξευμένη κλίμακα) και ταυτίζεται, σύμφωνα με την έρευνά μας, με το σπήλαιο που απεικόνισε ο γάλλος περιηγητής Blouet της Γαλλικής Αποστολής το 1836, όπου φαίνεται λαξευμένη κεφαλή στην πρόσοψή του (εικόνα 7) που μοιάζει με εκείνη λιονταριού, γνωστού συμβόλου του Ηρακλή. Η κεφαλή που δεν υπάρχει σήμερα, προφανώς αποκόπηκε και κατολίσθησε με τον σεισμό που έπληξε την περιοχή τον Δεκέμβριο του 1861, καθώς δεν αναφέρεται από περιηγητές που είδαν το σπήλαιο μετά το 1861.

Εικόνα 5

Εικόνα 6

Σωζόμενα αρχαία ερείπια στο ύψωμα του Αγ. Στεφάνου, νότια των Ζαχλωριτίκων, σε μικρή απόσταση στα ανατολικά του σπηλαίου νότια του Ελαιώνα, είχαν συνδεθεί από τους περιηγητές του 19ου αιώνα με την παραλιακή πόλη της Βούρας. Τα ερείπια, που είχαν με την πάροδο του χρόνου ξεχαστεί, εντοπίστηκαν εκ νέου από την ομάδα μας στα τέλη της δεκαετίας του ’80, στο πλαίσιο των ερευνών μας για την αρχαία Ελίκη. Εκτείνονται σε δύο χαμηλούς γειτονικούς λοφίσκους του υψώματος στην θέση Βαλάχωρο, που όπως με είχε τότε πληροφορήσει ο αείμνηστος Πρόεδρος της Κοινότητας Ζαχλωριτίκων Γ. Καραπαναγιώτης, οφείλει την ονομασία της σε παλιά παράδοση, σύμφωνα με την οποία εκεί κατοικούσε ο βασιλιάς Βάλας.

Εικόνα 7

Τα αρχαία που χρονολογούνται στην ύστερη κλασική περίοδο και τους ελληνιστικούς χρόνους, συμπεριλαμβάνουν λείψανα οχύρωσης και αναλημματικών τοίχων, θεμέλια οικοδομημάτων, ανάμεσά τους και κτίσματος κατασκευασμένου με μεγάλους ογκολίθους από τοπικό κροκαλοπαγή λίθο, πιθανόν ιερού (εικόνα 8). Η ανακάλυψη από την ομάδα μας το 1988 υποβρύχιου στόχου που ανήκει πιθανότατα σε αρχαίο μόλο, σε απόσταση 2 περίπου χλμ. προς Β και σε σχεδόν ευθεία γραμμή με τα ερείπια στο Βαλάχωρο Ζαχλωριτίκων, κοντά στις εκβολές του Βουραϊκού ποταμού, μας οδήγησε αρχικά στην ταύτιση των ερειπίων με παραλιακό οικισμό της Βούρας. Νεότερα όμως στοιχεία από τις έρευνές μας στην περιοχή, έχουν οδηγήσει στην άποψη ότι μάλλον πρόκειται για οικισμό που στην κλασική περίοδο ανήκε στην περιοχή της Ελίκης και μετά τον σεισμό του 373 π.Χ. πέρασε στην επικράτεια της Κερύνειας, η οποία αναπτύχθηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους ως διάδοχος της Ελίκης στην περιοχή.

Εικόνα 8

Εικόνα 9

Σε ρωμαϊκά νομίσματα της Βούρας, απεικονίζεται άγαλμα του Ηρακλή που φέρει ρόπαλο στον δεξιό ώμο και λεοντή στο αριστερό χέρι. Κοντά στο δεξί του πόδι εικονίζεται τόξο ενώ μπροστά του υπάρχει ένα δοχείο (εικόνα 9), ίσως το αναφερόμενο από τον Παυσανία δοχείο με τους αστραγάλους, μέσω των οποίων γινόταν και η μαντεία. Σύμφωνα με την περιγραφή, ο πιστός αφού προσευχόταν στο άγαλμα του Ηρακλή, έπαιρνε τέσσερις αστραγάλους (δηλαδή κότσια από πόδια προβάτων ή κατσικιών) και τους έριχνε πάνω στο τραπέζι. Για κάθε συνδυασμό που μπορεί να σχημάτιζαν οι αστράγαλοι, υπήρχε εξήγηση (και άρα η μαντεία) σε ειδική πινακίδα κοντά στο άγαλμα.

Εικόνα 10

Ενδιαφέρουσα απεικόνιση σε νόμισμα με επιγραφή ΒΟΥΡΑΕΩΝ έχει ταυτιστεί με το περιγραφόμενο από τον Παυσανία μαντικό σπήλαιο του Βουραϊκού Ηρακλή. Η παράσταση αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα. Μέσα από το μνημειακά διαρρυθμισμένο αψιδωτό στόμιο ενός σπηλαίου σε βραχώδες περιβάλλον, με στοά στα δεξιά του, εικονίζεται άγαλμα του Ηρακλή, ενώ πάνω από το σπήλαιο σε υψηλότερο επίπεδο εικονίζεται ναός με περιστύλιο (εικόνα 10).

Το σπήλαιο νότια του Ελαιώνα, που πιθανόν ταυτίζεται με το μαντικό σπήλαιο του Βουραϊκού Ηρακλή, αναδείχθηκε ως σημαντικός αρχαίος χώρος της περιοχής (εικόνα 11) από τον πρώην Δήμο Διακοπτού και το τοπικό συμβούλιο του Ελαιώνα, επί Δημαρχίας Τάκη Βασιλείου, σε συνεργασία του Δήμου με την Εφορεία Σπηλαιολογίας και την ΕΦΑΕΛ. Μετά την διοικητική αλλαγή και την σύμπτυξη των Δήμων σε έναν ενιαίο Δήμο Αιγιαλείας, ο χώρος εγκαταλείφθηκε και παραμένει αναξιοποίητος. Είναι καίριας σημασίας για την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς και την ανάπτυξη της περιοχής, η επαναφορά του στην προτέρα κατάσταση.

Εικόνα 11

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Κατηγορίες Άρθρου
ΤΟΠΙΚΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr