background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 18. Τα αρχαία ιστορικά ποτάμια της Αιγιάλειας

Δημοσιεύτηκε στις 29/03/2020
από

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Μετά την περιήγησή μας στις αρχαίες πόλεις και τα ιερά της Αιγιάλειας με σειρά 17, σήμερα θα σας μιλήσω για τα αρχαία ιστορικά ποτάμια της Αιγιάλειας.

Οι αρχαίοι περιηγητές, ιστορικοί και γεωγράφοι γνώριζαν και αναφέρουν στις περιγραφές τους επτά ποτάμια της αρχαίας Αιγιάλειας που διατηρούν σχεδόν όλα (πλην ενός) τα ίδια ονόματα μέχρι και σήμερα. Βαδίζοντας από την ανατολική προς την δυτική σημερινή Αιγιάλεια, τα ιστορικά ποτάμια που συναντάμε είναι τα εξής: Κράθις, Λαδοπόταμος (αρχ. Βουραϊκός), Βουραϊκός (αρχ. Ερασίνος), Κερυνίτης, Σελινούς, Μειγανίτης, Φοίνιξ. Από αυτά τα ποτάμια που διατρέχουν συνολικά την περιοχή της Αιγιάλειας από την Ακράτα ανατολικά μέχρι τις Καμάρες/Λαμπίρι δυτικά, το ιστορικότερο είναι αναμφισβήτητα ο Σελινούς που διαρρέει την πεδιάδα της Ελίκης στα δυτικά προς τα σύνορά της με το Αίγιον και συνδέεται όχι μόνο με την σπουδαιότερη αρχαία πόλη της περιοχής, την Ελίκη, αλλά και με την μυθολογία και απώτατη ιστορία της Αιγιάλειας.

Εικόνα 2

Ο Σελινούς, με μήκος 47 χλμ, είναι το μεγαλύτερο ποτάμι της περιοχής που πηγάζει από τις βορειοανατολικές παρυφές του Ερύμανθου και, σχηματίζοντας στην πορεία του φαράγγια (εικόνα 1 κεντρική φωτό), προσχωσιγενή ριπίδια και τελικά προσχωσιγενές δέλτα, εκβάλλει σήμερα στον Κορινθιακό κόλπο μεταξύ Βαλιμιτίκων/Ριζομύλου (εικόνα 2). Το φαράγγι του στο μεσαίο τμήμα της κύριας κοίτης, φθάνει το βάθος 1 περίπου χλμ, και η κοιλάδα του τα 3 χλμ σε πλάτος. Η ιστορικότητα και αρχαιότητα του Σελινούντα δηλώνεται καταρχήν από το ίδιο το όνομά του, συνώνυμο του αρχαιότερου βασιλιά των ντόπιων Αιγιαλέων Σελινούντα. Μοναδική κόρη του Σελινούντα υπήρξε η Ελίκη, από την οποία πήρε το όνομά της και η πρωτεύουσα πόλη που ίδρυσε ο αρχηγός των Ιώνων και σύζυγός της, Ίων, στην πεδιάδα. Σύμφωνα με μια αρχαία παράδοση, ο βασιλιάς Σελινούς ήταν γιος του Ποσειδώνα, κυρίαρχου θεού στην Ελίκη, όπου υπήρχε και το γνωστό ήδη από τα Ομηρικά έπη ιερό του. Όπως έχω υποστηρίξει σε παλαιότερη μελέτη μου (βλ. τόμος Ελίκης ΙΙ, 1998, σελ. 251-265) και σε άλλες μεταγενέστερες διεθνείς δημοσιεύσεις, το επίθετο του θεού Ελικώνιος στην Ελίκη προέρχεται πιθανότατα από την τοποθεσία ‘Ελικών’ που βρισκόταν στην περιοχή της και σημαίνει τον τόπο όπου φύονται οι ιτιές, δέντρο που στην γειτονική Αρκαδία, από όπου πηγάζει ο Σελινούς ποταμός, ονομάζονταν στην αρχαιότητα ‘ελίκη’. Το υδροχαρές δένδρο ελίκη (δηλαδή η ιτιά) ήταν σύμβολο θεότητας/νύμφης των υδάτων με το ίδιο όνομα Ελίκη. Είναι επίσης χαρακτηριστικό δένδρο της περιοχής της Ελίκης και σήμερα. Το συνδετικό στοιχείο ανάμεσα σε όλα τα παραπάνω, δηλαδή τον ντόπιο βασιλιά Σελινούντα, ομώνυμο του ποταμού και πατέρα της Ελίκης, τον θεό Ποσειδώνα και πατέρα του βασιλιά, την Ελίκη κόρη του βασιλιά, Ελίκη πόλη και νύμφη των υδάτων, τον Ποσειδώνα ηγέτη θεό των νυμφών, και τον ποταμό/θεότητα Σελινούντα, είναι προφανώς το υδάτινο στοιχείο που παραπέμπει στην πρωταρχική ιδιότητα του Ποσειδώνα ως θεού κυρίαρχου επί όλων των υδάτων του κόσμου, επί της γης και κάτω από αυτήν. Με τα τελευταία συνδέεται και η γέννηση των σεισμών και των τσουνάμι.

Εικόνα 3

Η αρχαιότητα και σπουδαιότητα του ποταμού Σελινούντα επιβεβαιώνεται και γεωλογικά. Γεωμορφολογικά στοιχεία δείχνουν ότι η γεωλογική δράση του συγκεκριμένου ποταμού χρονολογείται πολύ νωρίτερα από εκείνη των άλλων δύο που διαρρέουν την πεδιάδα της Ελίκης, του Κερυνίτη (στο μέσον) και του Βουραϊκού (αρχ. Ερασίνου) στα ανατολικά σύνορα προς την πόλη της Βούρας. Στην διάρκεια της μακρόχρονης γεωλογικής δράσης του, ο Σελινούς έχει πολλές φορές αλλάξει θέση του ρου του. Λείψανα ρωμαϊκών γεφυρών στα Σταφιδάλωνα (εικόνα 3) δείχνουν ότι ο ποταμός περνούσε πολύ κοντά στην πόλη του Αιγίου κατά την ρωμαϊκή περίοδο και ήδη στον 1ο αιώνα π.Χ., σύμφωνα με τον γεωγράφο Στράβωνα. Διαδοχικές όμως μετατοπίσεις της κοίτης του νοτιότερα, μαρτυρούνται από ερείπια γεφυρών της Τουρκοκρατίας στις Παληοκαμάρες Τεμένης (εικόνες 4, 5), ενώ σήμερα ο ποταμός εκβάλλει 4 περίπου χλμ νότια της αρχικής του θέσης που ήταν κοντά στο Αίγιον.

Εικόνα 4

Εικόνα 5

Εικόνα 6

Η ιδιότητα των ποταμών ως φυσικών δυνάμεων που μπορούν να είναι ευεργετικές για την περιοχή που διαρρέουν προσφέροντας στους ανθρώπους την δύναμη και εκμετάλλευση του νερού ή και καταστροφικές με τις πλημμύρες, τις ιλυορροές, τα έλη και τις επιδημίες, ενέπνευσε και την απόδοση θεϊκής υπόστασης σε ιστορικούς σημαντικούς ποταμούς της αρχαιότητας. Ο Σελινούς στην Αιγιάλεια είναι μια από αυτές τις περιπτώσεις ποταμών που αναβιβάστηκαν στο επίπεδο θεϊκής δύναμης και λατρεύτηκαν ως θεότητες. Σε σπάνια σειρά χάλκινων νομισμάτων του ρωμαϊκού Αιγίου, δηλαδή της περιόδου που το ποτάμι έρρεε κοντά στην πόλη, σώζεται μοναδική απεικόνιση του Σελινούντα ως ποταμού/θεότητας. Τέσσερα συνολικά τέτοια νομίσματα είναι γνωστά σήμερα. Στον οπισθότυπο, ο Σελινούς εικονίζεται ανακεκλιμένος προς τα αριστερά, με ένδυμα που καλύπτει μόνον το κάτω μέρος του σώματός του. Με το αριστερό χέρι κρατάει καλάμια και με το δεξί έναν αμφορέα που στηρίζεται στο δεξί του γόνατο και από τον οποίο χύνεται άφθονο νερό (εικόνα 6).

Εικόνα 7

Επιγραφή ΑΙΓΙΕΩΝ συνοδεύει την παράσταση. Στεφανωμένη κεφαλή του Δία, κυρίαρχου θεού του Αιγίου, προς τα δεξιά εικονίζεται στον εμπροσθότυπο των νομισμάτων της σειράς (εικόνα 7). Τα αντικείμενα που κρατάει ο ποταμός/θεότητα συμβολίζουν ακριβώς το δώρο του ποταμού στους κατοίκους της περιοχής, δηλαδή το νερό που ως πηγή ζωής πηγάζει από τον αμφορέα, ενώ τα καλάμια υπογραμμίζουν το υδρόβιο περιβάλλον.

Δυτικά του Σελινούντα και στα δυτικά της πόλης του Αιγίου προς τα σύνορα με την επικράτεια των Ρυπών, ένας άλλος ποταμός με το πλατύ φαράγγι του διέρρεε την περιοχή: ο ποταμός Μειγανίτης, στην ίδια θέση με τον σημερινό Μεγανίτη (εικόνα 8). Ακόμη δυτικότερα, την περιοχή των Ρυπών στα δυτικά διέρρεε ο ποταμός Φοίνιξ που εκβάλλει στην θάλασσα μεταξύ Καμαρών/Λαμπίρι, όπως και στην αρχαιότητα, και ουσιαστικά αποτελεί το τελευταίο ιστορικό ποτάμι της Αιγιάλειας στα δυτικά της σύνορα.

Εικόνα 8

Από την άλλη πλευρά στα ανατολικά του Σελινούντα, την πεδιάδα της Ελίκης διέρρεε στο μέσον ο ποταμός Κερυνίτης, η αρχική κοίτη του οποίου έχει επίσης μετατοπισθεί σε διάφορες χρονικές περιόδους από την αρχαιότητα. Οι γεωλογικές έρευνες της ομάδας μας έδειξαν ότι πριν από το 1500, το ποτάμι έρρεε ανατολικότερα της σημερινής κοίτης μεταξύ Ροδιάς-Ελαιώνα, ενώ η σημερινή του θέση (εικόνα 9) συμπίπτει περίπου με εκείνη της Ενετικής περιόδου περί το 1700. Στα ανατολικά σύνορα της Ελίκης με την γειτονική πόλη της Βούρας, έρρεε ο ποταμός Ερασίνος, που κατά τον γεωγράφο Στράβωνα πήγαζε από την Αρκαδία και κατέβαινε στον αιγιαλό της Βούρας. Το ποτάμι αυτό μάλλον σωστά ταυτίζεται με τον σημερινό Βουραϊκό (εικόνα 10) που εκβάλλει παρά το σημερινό Διακοπτό. Τα σύνορα της Βούρας με την επόμενη προς Α πόλη των αρχαίων Αιγών, όριζε ο Βουραϊκός ποταμός (σημ. Λαδοπόταμος).

Εικόνα 9

Εικόνα 10

Κύριος ποταμός της επικράτειας της αρχαίας πόλης των Αιγών ήταν ο Κράθις, που πηγάζει από τα Αροάνια (βουνό Κράθις των αρχαίων) και, δεχόμενος και το ύδωρ της Στυγός, εκβάλλει στην σημερινή Ακράτα (εικόνα 11). Από τον ποταμό πήρε το όνομά του και το σημερινό Κράθιον. Ο Κράθις είναι ίσως το δεύτερο ιστορικότερο ποτάμι της Αιγιάλειας μετά τον Σελινούντα, καθώς με το όνομά του συνδέεται η περιοχή της παλαιότερης και σπουδαιότερης αχαϊκής αποικίας στην Μεγάλη Ελλάδα (Κάτω Ιταλία), της Συβάρεως. Η αποικία ιδρύθηκε περί το 730 π.Χ. από την πόλη της Ελίκης, με την συμμετοχή κατοίκων και από τις γειτονικές πόλεις της Βούρας και των Αιγών. Οι αχαιοί άποικοι, σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, έδωσαν το όνομα στην αποικία από το όνομα κρήνης στην περιοχή της Βούρας, ενώ στον μεγαλύτερο ποταμό που διέρρεε την επικράτεια της Συβάρεως δόθηκε το όνομα του κύριου ποταμού των αχαϊκών Αιγών, Κράθις.

Εικόνα 11

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Διαβάστε περισσότερα:
· ·
Κατηγορίες Άρθρου
ΤΟΠΙΚΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr