background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 22. Οι λατρείες στις πόλεις της αρχαίας Αιγιάλειας Ι. Το Αίγιον, η άνω πόλη

Δημοσιεύτηκε στις 28/04/2020
από

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Συνεχίζοντας την αναφορά μας στην αρχαία Αιγιάλεια, μετά την παρουσίαση των έργων γλυπτικής στα ιερά και τους ναούς της Αιγιάλειας από διάσημους γλύπτες και σχολές γλυπτικής (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ, ΕΔΩ και ΕΔΩ), σήμερα θα σας μιλήσω για τις λατρείες στις πόλεις της αρχαίας Αιγιάλειας, ξεκινώντας και πάλι από την πόλη του Αιγίου.

Η Λατρεία της Ειλείθυιας

Εικόνα 1

Ο πρώτος τόπος λατρείας αμέσως μετά την είσοδο στην πόλη από τα δυτικά, ήταν το ιερό της θεάς του τοκετού Ειλείθυιας, από τις παλαιότερες λατρείες στο Αίγιον, όπως σαφώς δηλώνεται από την σημείωση του Παυσανία ότι το ιερό ήταν «αρχαίον». Το ίδιο το άγαλμα της θεάς που ήταν ακρόλιθο και παραπέμπει σε αγάλματα παλαιάς λατρείας, ήταν έργο του σημαντικού Μεσσήνιου γλύπτη των ελληνιστικών χρόνων Δαμοφώντα (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ). Η λατρεία της Ειλείθυιας με ρίζες πιθανότατα στην μυκηναϊκή περίοδο, ήταν στενά συνδεδεμένη με κάθε οικογένεια και κυρίως με τις γυναίκες.

Εικόνα 2

Η δάδα που είναι το κύριο χαρακτηριστικό της θεάς, συμβολίζει είτε τις ωδίνες του τοκετού που είναι πολύ οδυνηρές για τις γυναίκες ή το φως του κόσμου, στο οποίο έρχονται τα παιδιά με την βοήθεια της θεάς, όπως εξηγεί ο Παυσανίας σε σχέση με το ιερό της στο Αίγιον. Σε νομίσματα του ρωμαϊκού Αιγίου, εκτός από το άγαλμα του Δαμοφώντα με την θεά προς τα αριστερά, να κρατάει δάδες με τα δυο της χέρια (εικόνα 1), ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η απεικόνιση του ιερού της θεάς με τον ναό και δύο υπερμεγέθεις δάδες στα δεξιά του (εικόνα 2), σε νομίσματα της εποχής Μάρκου Αυρηλίου (161-180 μ.Χ.).

Η Λατρεία του Ασκληπιού και της Υγείας

Αμέσως μετά και κοντά στο ιερό της Ειλείθυιας, βρισκόταν το τέμενος του θεού της ιατρικής Ασκληπιού. Τα λατρευτικά αγάλματα του Ασκληπιού και της κόρης του Υγείας στο ιερό του, ήταν επίσης έργα του γλύπτη Δαμοφώντα από την Μεσσήνη. Η τοπογραφική εγγύτητα των δύο ιερών στο Αίγιον ίσως δεν ήταν τυχαία, καθώς αυτά ανήκουν στα πλέον πολυσύχναστα της αρχαιότητας: στην περίπτωση της Ειλείθυιας, τα ιερά της επισκέπτονταν οι εγκυμονούσες γυναίκες για να εξασφαλίσουν την βοήθεια και την προστασία της θεάς κατά τον τοκετό, ενώ τα ιερά του Ασκληπιού κατακλύζονταν από τους αρρώστους για να θεραπευθούν και να εξασφαλίσουν την υγεία τους (εικόνα 3, ανάγλυφο με παράσταση θεραπείας, κεντρική φωτό). Ο Ασκληπιός, γιος του Απόλλωνα και θνητής γυναίκας, ως θεός της ιατρικής λατρεύτηκε πιθανότατα για πρώτη φορά τον 5ο αιώνα π.Χ., οπότε και εντάχθηκε στους χθόνιους θεούς λόγω και της μαντικής του φύσης καθώς τα ιερά του, όπου ασκούνταν η ιατρική με χρησμό μέσω των φιδιών και των ονείρων δια της εγκοιμίσεως του ασθενούς, ήταν και μαντεία.

Εικόνα 4

Το σπουδαιότερο ιερό του ήταν στην Επίδαυρο, όπου είχε στηθεί και το χρυσελεφάντινο άγαλμα του θεού, έργο του γλύπτη Θρασυμήδη της Πάρου που παρίστανε τον θεό να κάθεται σε θρόνο κρατώντας βακτηρία-σκήπτρο στο ένα χέρι ενώ το άλλο ήταν ακουμπισμένο στο κεφάλι του ιερού φιδιού που υψώνονταν πλάι του (εικόνα 4, το άγαλμα σε νομίσματα της Επιδαύρου).

Εικόνα 5

Παρόμοια είναι και η απεικόνιση του θεού από τον Δαμοφώντα στο Αίγιον, όπως δείχνουν νομίσματα της περιόδου του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρηλίου (εικόνα 5). Εκτός από τα πανελλήνιας φήμης Ασκληπιεία, όπως της Επιδαύρου, της Κω και Περγάμου, υπήρχαν και άλλα τοπικής κυρίως επιρροής μικρότερης ή ευρύτερης γεωγραφικής εμβέλειας, στα οποία ασφαλώς ανήκει και το Ασκληπιείο του Αιγίου.

Η Λατρεία της Αθηνάς και της Ήρας

Σε μικρή σχετικά απόσταση από τα δύο προηγούμενα ιερά, αναφέρονται στην συνέχεια από τον Παυσανία δύο ναοί αφιερωμένοι στην Αθηνά και στην Ήρα. Δύο μαρμάρινα αγάλματα της Αθηνάς είχαν στηθεί στον ναό της ενώ το λατρευτικό άγαλμα της Ήρας επιτρεπόταν να το βλέπει μόνον η ιέρεια που κάθε φορά είχε την ευθύνη της ιερωσύνης. Η Ήρα, σύζυγος του βασιλιά των θεών Δία, είναι η θεά του γάμου και της ένωσης των ανθρώπων και λατρευόταν ως Μεγάλη Θεά. Σε αυτήν ήταν αφιερωμένοι οι αρχαιότεροι και σπουδαιότεροι ναοί (Σάμος, Περαχώρα Κορινθίας, Άργος), ενώ ακόμη και στην Ολυμπία, ο ναός της προχρονολογείται εκείνου του Δία. Αν και για την περιοχή της Αιγιάλειας δεν έχουμε σημαντική μαρτυρία, στις αχαϊκές αποικίες της Μεγάλης Ελλάδας η λατρεία της ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη. Στην πόλη του Κρότωνα, αποικία των Ρυπών, το ιερό της στο Λακίνιο ήταν διάσημο. Στην Ποσειδωνία, θυγατρική αποικία της Συβάρεως που ιδρύθηκε από την Ελίκη, δύο από τους πλέον διάσημους και άριστα διατηρημένους ναούς του 6ου και του 5ου αιώνα π.Χ. φαίνεται πως ήταν αφιερωμένοι σε αυτήν (εικόνα 6).

Εικόνα 6

Η Λατρεία του Διονύσου

Εικόνα 7

Κοντά στο θέατρο της πόλης, υπήρχε ιερό αφιερωμένο στον Διόνυσο, όπως κατά κανόνα συμβαίνει με τα ιερά του θεού. Ο Διόνυσος, γιος του Δία και της κόρης του Κάδμου Σεμέλης, ήταν ο θεός του οίνου και της ευθυμίας. Προς τιμήν του, πραγματοποιούνταν οι μεγάλες γιορτές των Διονυσίων αλλά και άλλες γιορτές, γνωστές ως ‘όργια’, στην διάρκεια των οποίων λάμβαναν χώρα ειδικές λατρευτικές λειτουργίες και μυστήρια από τον θίασο των αφιερωμένων σε αυτόν οπαδών (Σάτυροι και Μαινάδες). Μετά την θεϊκή γέννησή του, ο Ερμής μετέφερε τον Διόνυσο-μωρό στις νύμφες για να τον αναθρέψουν, στιγμιότυπο που απεικόνισε αριστουργηματικά ο γλύπτης Πραξιτέλης στο περίφημο άγαλμα σε μάρμαρο της Πάρου που βρέθηκε στην Ολυμπία (εικόνα 7). Από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., ο Διόνυσος εικονογραφικά απεικονίζεται ως νεαρός θεός και συνήθως γυμνός. Αυτός είναι και ο τύπος του λατρευτικού αγάλματος στον ναό του στο Αίγιον που τον παρίστανε αγένειο, όπως σημειώνει ο Παυσανίας.

Εικόνα 8

Στον εμπροσθότυπο νομισμάτων του Αιγίου του ύστερου 1ου αιώνα π.Χ., απεικονίζεται θαυμάσια κεφαλή του νεαρού Διονύσου προς τα δεξιά, με στεφάνι από φύλλα κισσού (εικόνα 8).

Η Λατρεία της Αρτέμιδος και του Απόλλωνα

Κοντά στην Αγορά της πόλης, ο περιηγητής μας πληροφορεί για την ύπαρξη ενός ναού αφιερωμένου στον Απόλλωνα και την Άρτεμι. Ο ναός αυτός, επομένως, ήταν και ο τελευταίος χώρος λατρείας που θα συναντούσε ο επισκέπτης στην άνω πόλη πριν μπει στην ίδια την Αγορά. Ο Απόλλων και η Άρτεμις ήταν δίδυμα παιδιά του Δία και της Λητώς (κόρη Τιτάνων) και η γέννησή τους συνδέεται με το νησί της Δήλου, ιδιαίτερα του Απόλλωνα (εικόνα 9, κρατήρας των Νιοβιδών στο Λούβρο με παράσταση του φόνου των Νιοβιδών από τα δύο θεϊκά αδέλφια). Η μαρτυρία της κοινής λατρείας των διδύμων θεών στην άνω πόλη κοντά στην Αγορά αλλά και στο κέντρο της (όπως θα δούμε στην συνέχεια) με ακόμη ένα ιερό της Αρτέμιδος, υπογραμμίζει την ιδιότητα και τον κρίσιμο ρόλο της λατρείας των δύο θεοτήτων στην πολιτική ζωή της πόλης.

Εικόνα 9

Οι Θεοί από το Άργος

Επίσης πριν μπει στην Αγορά, ο περιηγητής αναφέρει ότι σε ένα «οίκημα» είδε τέσσερα χάλκινα αγάλματα θεών: του Δία, του Ποσειδώνα, της Αθηνάς και του Ηρακλή, γνωστών με την επωνυμία οι «θεοί από το Άργος», τα οποία κατασκευάστηκαν στο Άργος, σύμφωνα με τους Αργείους, ενώ σύμφωνα με τους Αιγιείς τους τα είχαν δώσει οι Αργείοι για να τα φυλάξουν (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ). Εδώ πρόκειται μάλλον για λατρεία ξεχωριστή θεών που δεν είναι εγχώριοι, ως εισαχθέντες από το Άργος, αγάλματα των οποίων είχαν στηθεί στο συγκεκριμένο οικοδόμημα κοντά στην Αγορά της πόλης. Το ίδιο το οίκημα μπορεί να χρησίμευε ως χώρος ιερών γευμάτων των πιστών μετά τις θυσίες στους θεούς ή να κατασκευάστηκε για να τοποθετηθούν τα αγάλματα από το Άργος, υποδηλώνοντας και τις σχέσεις ανάμεσα στις δύο πόλεις.

Για τις υπόλοιπες λατρείες του Αιγίου, στην Αγορά και την κάτω πόλη, θα σας μιλήσω στο επόμενο άρθρο μου.

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Διαβάστε περισσότερα:
· ·
Κατηγορίες Άρθρου
ΤΟΠΙΚΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr