background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 25. Οι λατρείες στις πόλεις της αρχαίας Αιγιάλειας ΙV. Κερύνεια και Βούρα

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Συνεχίζοντας την παρουσίαση των λατρειών στην αρχαία Αιγιάλεια, μετά την Ελίκη (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ), σήμερα θα σας μιλήσω για τις λατρείες που έχουν καταγραφεί στις γειτονικές πόλεις της Κερύνειας και της Βούρας.

 

Κερύνεια. Η Λατρεία των Ευμενίδων

Εικόνα 1

Μια ξεχωριστή λατρεία θεοτήτων που δεν ήταν εν γένει ιδιαίτερα διαδεδομένη στην αρχαία Ελλάδα, αναφέρεται από τον Παυσανία στην Κερύνεια. Πρόκειται για τις Ευμενίδες ή άλλως γνωστές ως Ερινύες ή Σεμνές, χθόνιες θεότητες που καταδίωκαν όσους είχαν διαπράξει εγκλήματα. Ο ακριβής αριθμός τους δεν είναι γνωστός αλλά ο επικρατέστερος είναι τρεις που παραδίδονται με τα ονόματα Αληκτώ, Μέγαιρα και Τισιφόνη (εικόνα 1). Η διασημότερη από τις καταδιώξεις τους αφορά στον μητροκτόνο πρίγκιπα των Μυκηνών Ορέστη για τον φόνο της μητέρας του Κλυταιμνήστρας.

Εικόνα 2

Με αυτή την υπόθεση της καταδίωξης συνδέεται προφανώς το ιερό τους στην Κερύνεια που είχε ιδρυθεί από τον ίδιο τον Ορέστη. Γι’ αυτό και όποιος ασεβής ή ένοχος για φόνο ή άλλο παράπτωμα, έμπαινε στο ιερό, παρότι αυτό δεν επιτρεπόταν χωρίς συγκεκριμένες διαδικασίες, τελικά παραφρονούσε υπό την επήρεια ισχυρών φόβων. Εάν αυτό συνέβαινε με την θέαση των ξύλινων αγαλμάτων των Ευμενίδων που υπήρχαν στο ιερό, σύμφωνα με τον Παυσανία, θα πρέπει να υποθέσουμε πως η εικονογραφία τους περιελάμβανε φίδια που ενέπνεαν τον φόβο (εικόνα 2).

Ο χθόνιος χαρακτήρας της λατρείας στην Κερύνεια δηλώνεται και από την παράδοση για θυσία μαύρης προβατίνας στις θεές, ώστε να εξευμενιστούν. Λίθινα αγάλματα γυναικών που αναφέρει ο Παυσανίας στην είσοδο του ιερού, παρίσταναν τις ιέρειες των Ευμενίδων, σύμφωνα με τους ντόπιους. Σε άγαλμα μιας από τις ιέρειες είχε αποδοθεί στο παρελθόν μαρμάρινο θραύσμα κάτω τμήματος πεπλοφόρου μορφής (εικόνα 3, κεντρική) που βρέθηκε στο Πάνω Βουνί της Μαμουσιάς, στην θέση «Ελληνικό» (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ και ΕΔΩ). Οι παλαιοί δεσμοί της Κερύνειας, ορεινού δήμου της Ελίκης, με τις Μυκήνες, όπως δείχνει και η επιλογή της για την ίδρυση του ιερού των Ευμενίδων από τον Ορέστη, συνεχίστηκαν και αργότερα, με την εγκατάσταση μυκηναίων προσφύγων στην Κερύνεια λίγο πριν τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., γεγονός που έκανε την πόλη πιο ισχυρή όχι μόνο γιατί έτσι αυξήθηκε ο πληθυσμός της αλλά και η φήμη της, χάρη στην ηρωϊκή καταγωγή των προσφύγων, όπως σημειώνει ο Παυσανίας.

Βούρα: 1. Η Λατρεία της Δήμητρας

Εικόνα 4

Η Δήμητρα, από τις σπουδαιότερες Ολύμπιες θεότητες (εικόνα 4), θεά της γεωργίας και της γονιμότητας της γης, λατρευόταν και στην πόλη του Αιγίου με το προσωνύμιο ‘Παναχαιά’, όπως έγραψα στο σχετικό για το Αίγιον άρθρο (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ). Στην περίπτωση της Βούρας, ο Παυσανίας, που μας πληροφορεί για τα ιερά της πόλης, αναφέρει ότι το λατρευτικό μαρμάρινο άγαλμα της θεάς στον ναό της ήταν έργο του αθηναίου γλύπτη Ευκλείδη (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ) και έφερε ιερό ένδυμα. Αυτό μάλλον υποδηλώνει ότι στο πλαίσιο λατρείας της θεάς, οι πιστοί πρόσφεραν πραγματικό ένδυμα στο λατρευτικό της άγαλμα, κατά τους καθιερωμένους εορτασμούς προς τιμήν της θεάς, όπως συνέβαινε και με την περίπτωση του ακρόλιθου αγάλματος της θεάς Ειλείθυιας στο Αίγιον που ήταν σκεπασμένο με λεπτό ύφασμα (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ).

Βούρα: 2. Η Λατρεία της Αφροδίτης και του Διονύσου

Εικόνα 5

Κοινή ήταν η λατρεία της θεάς Αφροδίτης με εκείνη του Διονύσου σε ναό της Βούρας αφιερωμένο και στις δύο θεότητες, όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Τα λατρευτικά αγάλματα από μάρμαρο της Πεντέλης, ήταν έργα του αθηναίου γλύπτη Ευκλείδη, όπως και εκείνο της θεάς Δήμητρας στον ναό της. Ο περιηγητής δεν δίνει περαιτέρω πληροφορίες για το λατρευτικό τυπικό. Από παραστάσεις του Διονύσου σε νομίσματα της Βούρας των ρωμαϊκών χρόνων, όπου ο θεός απεικονίζεται γυμνός, σε νεαρή ηλικία, κρατώντας θύρσο (το χαρακτηριστικό ραβδί με φουντωτό άνθος στην κορυφή του) και κάνθαρο (κύριο αγγείο πόσεως οίνου) φαίνεται πως λατρευόταν ως κατ’ εξοχήν θεός της βλάστησης και του οίνου (εικόνα 5).

Εικόνα 6

Η απεικόνιση σε νομίσματα της ίδιας περιόδου, γυναικείας θεότητας με διάδημα στα μαλλιά και σκήπτρο στο δεξί της χέρι (εικόνα 6), που πιθανόν ταυτίζεται με την Αφροδίτη, υποδεικνύει μάλλον μια λατρεία της θεάς με τα χαρακτηριστικά της Μητέρας και προστάτριας της πόλης θεάς.

Βούρα: 3. Η Λατρεία της Ειλείθυιας

Εικόνα 7

Όπως στο Αίγιον, την πρωτεύουσα του αχαϊκού Κοινού την εποχή του Παυσανία, λατρευόταν και στην Βούρα η θεά του τοκετού Ειλείθυια, σε ναό αφιερωμένο σε αυτήν. Το λατρευτικό της άγαλμα, όπως και όλα τα άλλα στους ναούς της Βούρας ήταν έργο του αθηναίου γλύπτη Ευκλείδη, κατασκευασμένο σε πεντελικό μάρμαρο. Το άγαλμα αυτό έχει εν γένει αναγνωριστεί σε νομίσματα της ρωμαϊκής Βούρας, στον οπισθότυπο των οποίων απεικονίζεται η θεά φορώντας μακρύ χιτώνα και ιμάτιο, με υψωμένο το δεξί της χέρι και κρατώντας δάδα στο αριστερό (εικόνα 7).

Βούρα: 4. Η Λατρεία της Ίσιδος

Εικόνα 8

Ξεχωριστά από το σύνολο των παραπάνω ναών, ο αρχαίος περιηγητής σημειώνει την παρουσία στην πόλη της Βούρας και ενός άλλου ιερού που δεν ανήκε σε επιχώριες θεότητες, αλλά στην θεά Ίσιδα που προέρχεται από την Αίγυπτο. Η Ίσις που συνήθως απεικονίζεται φέροντας θρόνο στην κεφαλή της –ιδεόγραμμα του ονόματός της (εικόνα 8), ήταν θεότητα που μάλλον προήλθε από την συγχώνευση θεοποιημένων βασιλισσών. Οι έλληνες, της είχαν αποδώσει χαρακτηριστικά της θεάς Δήμητρας ή της Ήρας, ακόμη και της Αφροδίτης, και η λατρεία της που σταδιακά υποκατέστησε τις λατρείες άλλων γυναικείων θεοτήτων ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής εκτός της Αιγύπτου κατά την ελληνιστική και την ρωμαϊκή περίοδο.

Βούρα: 5. Η Λατρεία του Βουραϊκού Ηρακλή

Εικόνα 9

Από τον Παυσανία πληροφορούμεθα για μια ακόμη ξεχωριστή λατρεία στην ευρύτερη περιοχή της Βούρας που αφορά στον ημίθεο Ηρακλή, γιο του Δία και της θνητής Αλκμήνης, τον μεγαλύτερο ήρωα των Ελλήνων (εικόνα 9) που πραγματοποίησε τους 12 περίφημους άθλους και μετά τον θάνατό του αποθεώθηκε. Σύμφωνα με την περιγραφή του περιηγητή, ο Ηρακλής λατρευόταν με το προσωνύμιο Βουραϊκός σε μαντικό σπήλαιο που απείχε από την Ελίκη 30 στάδια (5.5 περίπου χλμ.) και 72 στάδια (13 περίπου χλμ.) από το επίνειο της Αιγείρας (για την πιθανή ταύτιση αυτού του σπηλαίου με το σπήλαιο στα νότια του χωριού Ελαιώνα, (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ).

Εικόνα 10

Η μαντεία στο σπήλαιο γινόταν με αστραγάλους και με την βοήθεια επεξηγηματικής πινακίδας, δηλαδή χωρίς την μεσολάβηση ιερατείου, όπως γινόταν στα παλαιότερα χρόνια. Όποιος επιθυμούσε να συμβουλευθεί τον θεό για το μέλλον του, αφού προσευχόταν πρώτα στο άγαλμα του Ηρακλή που υπήρχε στο εσωτερικό της σπηλιάς, έπαιρνε τέσσερις αστραγάλους (δηλαδή κότσια από πόδια προβάτων ή κατσικιών) από τους πολλούς που βρίσκονταν κοντά στο άγαλμα και τους έριχνε πάνω στο τραπέζι. Για κάθε συνδυασμό που μπορεί να σχημάτιζαν οι αστράγαλοι, υπήρχε εξήγηση στην ειδική πινακίδα. Σε ρωμαϊκά νομίσματα της Βούρας, απεικονίζεται άγαλμα του Ηρακλή που φέρει ρόπαλο στον δεξιό ώμο και λεοντή στο αριστερό χέρι. Κοντά στο δεξί του πόδι εικονίζεται τόξο ενώ μπροστά του υπάρχει ένα δοχείο (εικόνα 10), ίσως το αναφερόμενο από τον Παυσανία δοχείο με τους αστραγάλους.

Εικόνα 11

Σε άλλη κοπή νομισμάτων με την επιγραφή ΒΟΥΡΑΕΩΝ, απεικονίζεται μνημείο που πιθανόν παριστάνει το περιγραφόμενο από τον Παυσανία μαντικό σπήλαιο του Βουραϊκού Ηρακλή. Η παράσταση αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα. Μέσα από το μνημειακά διαρρυθμισμένο αψιδωτό στόμιο ενός σπηλαίου σε βραχώδες περιβάλλον, με στοά στα δεξιά του, εικονίζεται άγαλμα του Ηρακλή, ενώ πάνω από το σπήλαιο σε υψηλότερο επίπεδο εικονίζεται ναός με περιστύλιο (εικόνα 11).

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Κατηγορίες Άρθρου
ΤΟΠΙΚΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr