background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 27. Οι λατρείες στις πόλεις της αρχαίας Αιγιάλειας VΙ. Αιγείρα, μέρος II

Δημοσιεύτηκε στις 17/05/2020
από

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Συνεχίζοντας την αναφορά στις αρχαίες λατρείες της Αιγιάλειας, μετά το προηγούμενο άρθρο μου (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ) που ήταν αφιερωμένο στις δύο ανατολικότερες πόλεις των Αιγών και της Αιγείρας, σήμερα θα σας παρουσιάσω και τις υπόλοιπες λατρείες στην αρχαία Αιγείρα, πέραν εκείνων του Διός και της Αρτέμιδος για τις οποίες έγραψα στο προηγούμενο άρθρο μου.

Η Λατρεία του Απόλλωνα

Εικόνα 1

Το ιερό του Απόλλωνα στην πόλη της Αίγειρας αναφέρει ο Παυσανίας αμέσως μετά από εκείνο της αδελφής του θεάς Αρτέμιδος (εικόνα 1, Απόλλων και Άρτεμις), σημειώνοντας ότι τόσο το ιερό όσο και τα εναέτια γλυπτά που διακοσμούσαν τον ναό αλλά και το λατρευτικό άγαλμα του θεού ήταν «αρχαία». Χωρίς να είναι βέβαιο ότι η σειρά με την οποία παρουσιάζεται το ιερό, ανταποκρίνεται και στην ακριβή τοπογραφική του θέση (δηλαδή αμέσως μετά το ιερό της Αρτέμιδος), η αναφορά του περιηγητή στην «αρχαιότητα» του ιερού, του αγάλματος και του γλυπτού διακόσμου, δείχνει ότι αυτή προσείλκυσε ιδιαίτερα την προσοχή του. Τονίζεται μάλιστα το κολοσικό μέγεθος του ξύλινου λατρευτικού αγάλματος του Απόλλωνα (ξόανο), που παρίστανε τον θεό γυμνό. Επειδή ο δημιουργός του αγάλματος ήταν άγνωστος στους ντόπιους, ο ίδιος ο Παυσανίας, από την εμπειρία του, αποδίδει το έργο στον γλύπτη Λαφάη από τον Φλιούντα της Κορινθίας που ήταν δραστήριος μεταξύ των μέσων του 6ου αιώνα και του 480 π.Χ.

Η Λατρεία του Ασκληπιού

Εικόνα 3

Το ιερό του θεού της θεραπευτικής Ασκληπιού (εικόνα 2, σκηνή θεραπείας, κεντρική) και γιου του Απόλλωνα, αναφέρεται ως το επόμενο στην πόλη ιερό. Το λατρευτικό άγαλμα που παρίστανε τον θεό όρθιο, ήταν από μάρμαρο της Πεντέλης. Στον οπισθότυπο ρωμαϊκών νομισμάτων της Αίγειρας, εποχής Σεβήρων (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ.), αναπαριστάνεται πιθανότατα το αναφερόμενο άγαλμα του θεού. Ο Ασκληπιός εικονίζεται όρθιος με το κεφάλι του στραμμένο προς τα αριστερά (εικόνα 3). Με την λατρεία του θεραπευτή θεού έχει συνδεθεί ένα από τα κτίρια του 2ου αιώνα π.Χ., γνωστό ως ναός F, που έφεραν στο φως οι ανασκαφές του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, βόρεια και ανατολικά του αρχαίου θεάτρου της Αιγείρας.

Η Λατρεία της Ίσιδος και του Σάραπι

Εικόνα 4

Οι Αιγειράτες λάτρευαν και τους Αιγύπτιους λεγομένους θεούς, την Ίσιδα και τον Σάραπι, όπως προκύπτει από την πληροφορία του αρχαίου περιηγητή ότι αγάλματα των δύο Αιγυπτίων θεών, από πεντελικό μάρμαρο, είχαν στηθεί στην πόλη της Αίγειρας. Η Ίσις, δημοφιλής αιγυπτιακή θεότητα, θεά των αγαθών και της αφθονίας, απεικονίζεται συνήθως να κρατά σείστρο με το οποίο ρύθμιζε την λειτουργία του Νείλου (άμπωτη και παλίρροια) και κέρας της αφθονίας. Με σκήπτρο στο αριστερό και σείστρο στο δεξί της χέρι, εικονίζεται σε νομίσματα της Αίγειρας των ρωμαϊκών χρόνων, εποχής των Σεβήρων (εικόνα 4). Ο Σάραπις, το άγαλμα του οποίου ήταν στημένο στην Αιγείρα, προφανώς σε κοινό ναό με την Ίσιδα, συνδέεται με την θεά ιδιαίτερα κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και μετά, έχοντας ουσιαστικά αφομοιώσει παλαιότερες θεότητες, όπως τον Όσιρι και τον Άπι. Συνήθως, ο Σάραπις παριστάνεται να κρατά σκήπτρο και κέρας αφθονίας, όπως και η Ίσις, ενώ η παρουσία του Κέρβερου δίπλα του υποδηλώνει την συγχώνευση με τον θεό Πλούτωνα (εικόνα 5, Ίσις και Σάραπις).

Εικόνα 5

Η Λατρεία της Ουρανίας και της Σύριας θεάς

Εικόνα 7

Μετά τα ιερά του Απόλλωνα, του Ασκληπιού και των Αιγυπτίων θεών, ο Παυσανίας αναφέρει τα ιερά της Ουρανίας και της Συρίας θεάς, αμφότερες μορφές της θεάς Αφροδίτης ανατολικής προέλευσης. Φαίνεται, επομένως, ότι η αναφορά των ιερών εδώ δεν ακολουθεί σειρά τοπογραφική αλλά σειρά που συνδέεται κυρίως με τις λατρείες. Η Αφροδίτη Ουρανία ταυτίζεται με την αρχαία σημιτική θεά των ουρανών Αστάρτη, η οποία λατρευόταν με θυσίες περιστεριών και προσφορά θυμιάματος σε βωμούς. Δύο διάσημα αγάλματα της Αφροδίτης Ουρανίας είναι γνωστά από την ελληνική αρχαιότητα, έργα του μεγάλου γλύπτη Φειδία: ένα χρυσελεφάντινο για το ιερό της θεάς στην Ήλιδα – στο οποίο επίσης υπήρχε και το χάλκινο άγαλμά της με την επωνυμία της Αφροδίτης Πανδήμου, δημιουργία του κορυφαίου παριανού γλύπτη Σκόπα -, και ένα λίθινο από μάρμαρο της Πάρου για τον ναό της στην Αθήνα (εικόνα 6).

Εικόνα 6

Η μορφή της Σύριας θεάς που στην Συρία ονομαζόταν Ατάργατις (για τους έλληνες Δερκετώ) ταυτίζεται με θεά της φύσης και της γονιμότητας, στην οποία ενσωματώνονται οι δυνάμεις της δημιουργίας. Τα περιστέρια ως σύμβολα της αγάπης και τα ψάρια ως έμβλημα της γονιμότητας και της υδάτινης ζωής, ήταν ιερά για την θεά. Το αρχαιότερο και πλέον επιβλητικό ιερό της στην αρχαία Βαμβύκη (μεταγενέστερη Ιεράπολη) στην βόρεια Συρία, είχε τεχνητή λίμνη με μεγάλα ψάρια, όπως περιγράφει ο αρχαίος συγγραφέας Λουκιανός. Γενικά τα λατρευτικά ιερά της θεάς βρίσκονταν σε νησιά, παραλιακές πόλεις, ή κοντά σε λίμνες, ποταμούς ή πηγές.

Στον ελληνικό κόσμο, η λατρεία της Σύριας θεάς είχε ιδιαίτερη θέση στην Θουρία της Μεσσηνίας, όπου είχε εισαχθεί ήδη τον 3ο αιώνα π.Χ. Στην Αιτωλία επίσης λατρευόταν, έχοντας αφομοιωθεί με την Αφροδίτη, με βάση επιγραφική μαρτυρία που χρονολογείται στο α’ μισό του 3ου αιώνα π.Χ. Στην Αιγείρα, η λατρεία της Σύριας θεάς, όπως και της Ουρανίας, συνδεόταν με αυστηρό τελετουργικό, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας. Για να επιτραπεί η είσοδος στο ιερό της, έπρεπε οι πιστοί να έχουν υποβληθεί προηγουμένως σε καθαρμούς και νηστεία. Στο δε ιερό της Ουρανίας, απαγορευόταν σε όλους η είσοδος.

Η Λατρεία της Τύχης

Εικόνα 7

Ο αρχαίος περιηγητής, στον απολογισμό του για τα ιερά και τους ναούς της Αίγειρας, τονίζει ότι ο ίδιος είδε συγκεκριμένο κτίσμα στην πόλη, μέσα στο οποίο ήταν στημένο άγαλμα της Τύχης που κρατούσε το κέρας της Αμάλθειας και κοντά του άλλο άγαλμα φτερωτού Έρωτα. Σε ρωμαϊκά νομίσματα της πόλης, εποχής των Σεβήρων, απεικονίζονται πράγματι αντικριστά και τα δύο αγάλματα που αναφέρει ο Παυσανίας. Δεξιά στέκεται όρθια η Τύχη, με σκήπτρο στο δεξί χέρι και το κέρας της Αμάλθειας υψωμένο στο αριστερό. Απέναντί της και αριστερά, εικονίζεται όρθιος γυμνός φτερωτός Έρως που κρατάει με τα δυο του χέρια σκήπτρο και έχει τα πόδια του σε σταυρωτή στάση (εικόνα 7).

Εικόνα 8

Σε άλλα νομίσματα της ίδιας περιόδου, εικονίζεται η θεά Τύχη μόνη, όρθια προς τα αριστερά, κρατώντας φιάλη πάνω από ένα βωμό με το δεξί της χέρι και κέρας της Αμάλθειας με το αριστερό (εικόνα 8) ή αντίστοιχα κρατώντας μακρύ σκήπτρο και κέρας της Αμάλθειας.

Εικόνα 9

Η Τύχη, θεότητα της ευμάρειας και του πλούτου μιας πόλης, με κύριο έμβλημά της το κέρας της Αμάλθειας-σύμβολο της αφθονίας, λατρευόταν ιδιαίτερα στην ελληνιστική περίοδο, όταν κάθε πόλη είχε ως προστάτιδα την δική της θεά Τύχη που συχνά απεικονιζόταν και στα νομίσματα, πολλές φορές φορώντας ως κορώνα τα τείχη της πόλης (εικόνα 9). Στην Αιγείρα, και στα ανατολικά του αρχαίου θεάτρου, αποκαλύφθηκε από τις ανασκαφές του Αυστριακού Ινστιτούτου, κτίριο με εξέδρα, στο άνω μέρος της οποίας διατηρούνται υποδοχές για την έκθεση αγαλμάτων. Ένα άγαλμα γυναικείας μορφής που βρέθηκε σε αυτόν τον χώρο, παρότι ακέφαλο, ερμηνεύθηκε ως άγαλμα της θεάς Τύχης καθώς θεωρήθηκε ότι συγκεκριμένη τεχνική λεπτομέρεια στο αριστερό χέρι αποτελούσε την υποδοχή για το κέρας της Αμάλθειας, χαρακτηριστικό σύμβολο της συγκεκριμένης θεότητας. Πρόκειται για το σύμβολο της Αφθονίας που είχε την μορφή μεγάλου δοχείου σε σχήμα κέρατος ζώου, μέσα από το οποίο ξεχείλιζε η αφθονία με την μορφή φυσικών προϊόντων, δηλαδή φρούτων, ξηρών καρπών, και γενικά τροφών (εικόνα 10). Λόγω του ιδιαίτερου αυτού συμβολισμού του, ήταν γνώρισμα και άλλων θεοτήτων που συνδέονται με την Γη, την συγκομιδή και την αφθονία, όπως της Γαίας, της Δήμητρας, της Ίσιδος, του Σάραπι, και του Πλούτου.

Εικόνα 10

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Κατηγορίες Άρθρου
ΤΟΠΙΚΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr