background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 28. Μυστηριακές Λατρείες στην αρχαία Αιγιάλεια, μέρος Ι

Δημοσιεύτηκε στις 20/05/2020
από

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Έχοντας παρουσιάσει στην σειρά των έξι τελευταίων άρθρων μου, τις λατρείες σε όλες τις αρχαίες πόλεις της Αιγιάλειας, σήμερα θα σας μιλήσω για ένα ιδιαίτερο είδος λατρειών, γνωστών με τον όρο «Μυστήρια» ή «Μυστηριακές Λατρείες», ορισμένες από τις οποίες συναντούμε και στην αρχαία Αιγιάλεια.

Τα αρχαία Μυστήρια

Τα αρχαία Μυστήρια και οι μυστηριακές μυήσεις αποτελούσαν μια εναλλακτική δραστηριότητα στο πλαίσιο της θρησκείας, χωρίς να είναι οι ίδιες μυστηριακές «θρησκείες». Η συμμετοχή σε αυτές ήταν προσωπική επιλογή, ατομική απόφαση, και συνεπώς όχι υποχρεωτική. Οι τελετουργίες της μύησης, στις οποίες συμμετείχε ο ενδιαφερόμενος είχαν ατομικό και μυστικό χαρακτήρα και αποσκοπούσαν σε πνευματική μεταβολή μέσω της εμπειρίας του «θείου». Έτσι, όποιος επιθυμούσε να προσεγγίσει κάποια μεγάλη θεότητα μέσω της ένταξης στα μυστήρια, απευθυνόταν στους μυσταγωγούς ιερείς ώστε να κανονιστούν και ακολουθηθούν οι προβλεπόμενες ετοιμασίες και διαδικασίες. Τα πλέον διαδεδομένα Μυστήρια στην αρχαιότητα ήταν τα Ελευσίνια, τα Διονυσιακά ή Βακχικά, τα Μυστήρια της Μητέρας, της Ίσιδος, και του Μίθρα.

Εικόνα 1

Τα πρώτα, δηλαδή τα Ελευσίνια, είναι τα πλέον τεκμηριωμένα μυστήρια της αρχαιότητας από την αρχαϊκή περίοδο (6ος αιώνας π.Χ.) μέχρι το 400 μ.Χ., οπότε και καταστράφηκε από τους Γότθους το ιερό της Ελευσίνας. Τα μυστήρια ήταν αφιερωμένα στις «δύο θεές», την Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη (εικόνα 1, Δήμητρα και Περσεφόνη στο κέντρο) που επίσης αποκαλούνταν απλώς Κόρη. Τα Μυστήρια, δώρο της θεάς Δήμητρας στην πόλη της Ελευσίνας, πρόσφεραν ελπίδες για μια ευτυχισμένη μετά θάνατον ζωή και τελούνταν αποκλειστικά στην ίδια την πόλη. Κατά την μεγάλη εορτή των Μυστηρίων που γινόταν την εποχή του φθινοπώρου, με μεγάλη πομπή που ξεκινούσε από την Αθήνα, ο ιεροφάντης αποκάλυπτε στους μυημένους «τα θεία» στην μεγάλη Αίθουσα των Μυήσεων, στο Τελεστήριο της Ελευσίνας (εικόνα 2, κεντρική).

Εικόνα 3

Αντίθετα με τα Ελευσίνια, τα Διονυσιακά ή Βακχικά Μυστήρια εμφανίζονται παντού, χωρίς συγκεκριμένο κέντρο λατρείας, όπως η Ελευσίνα στην περίπτωση των Ελευσινίων, και σε όλο τον αρχαίο κόσμο από την Μαύρη Θάλασσα και την Μ. Ασία μέχρι την Αίγυπτο και την Ιταλία. Και σε αυτά τα μυστήρια, με τις μυήσεις δίνονταν υποσχέσεις αιώνιας ευτυχίας στην μετά θάνατον ζωή, μια διάσταση της διονυσιακής λατρείας που έγινε ιδιαίτερα εμφανής από τον 5ο αιώνα π.Χ. και εξής. Οι μυημένοι μύστες και βάκχοι εμφανίζονται να ακολουθούν, μετά θάνατον, την ιερή οδό προς την αιώνια μακαριότητα. Τα βακχικά μυστήρια, στα οποία υποκρύπτεται και το στοιχείο του ερωτισμού μέσα από το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην ωριμότητα και τον γάμο, έχουν εξαιρετικά αποτυπωθεί στις τοιχογραφίες της Έπαυλης των Μυστηρίων στην Πομπηία του 1ου αι. π.Χ. (εικόνα 3, σκηνή μύησης).

Εικόνα 4

Τα Μυστήρια της θεάς Μητέρας συνδέονταν με διάφορες μορφές προσωπικών και μυστικών τελετουργιών, με θεαματικότερη την τελετή γνωστή ως «ταυροβόλιο», όπου ο προοριζόμενος για την μύηση, έπρεπε να μείνει σε ένα κοίλωμα καλυμμένο με δοκούς δένδρων, πάνω στους οποίους σφαζόταν ένας ταύρος ώστε να ραντισθεί με το αίμα του. Από τους Αιγύπτιους θεούς, οι έλληνες είχαν από νωρίς ξεχωρίσει την Ίσιδα και τον Όσιρι που ταυτίζονταν με την Δήμητρα και τον Διόνυσο. Την εποχή των Πτολεμαίων, προστέθηκε και ο Σάραπις που είχε αφομοιώσει τους παλαιότερους θεούς Όσιρι και Άπι. Επειδή ο Σάραπις και η Ίσις ειδικεύονταν και στην θεραπεία, είχαν λάτρεις που προσέβλεπαν στην θεραπευτική τους δύναμη, ιδιαίτερα εκείνη της Ίσιδος που είχε και στενή σχέση με τον θεραπευτή θεό Ασκληπιό. Στην Αθήνα, ναός της βρισκόταν μέσα στο ιερό του Ασκληπιού και η θεραπεία δια της εγκοιμίσεως του ασθενούς (εικόνα 4) εφαρμοζόταν και στα δικά της ιερά.

Εικόνα 5

Τα Μυστήρια του Μίθρα, που είναι πανάρχαια ινδο-ιρανική θεότητα (εικόνα 5, ρωμαϊκό άγαλμα γέννησης του Μίθρα), εξαπλώθηκαν στον Μεσογειακό κόσμο και ιδιαίτερα στην ρωμαϊκή αυτοκρατορία κυρίως από τον 1ο αιώνα μ.Χ. Τα μυστήρια περιελάμβαναν επτά βαθμούς μύησης που αντικατόπτριζαν τα επτά ουράνια σώματα του ηλιακού συστήματος, και θυσιαστικά γεύματα που λάμβαναν χώρα σε υπόγεια «σπήλαια» (Μιθραία), μπροστά από την παράσταση του Μίθρα που σκοτώνει τον ταύρο (εικόνα 6) και σήμαινε τον εσωτερικό μυστικιστικό θάνατο και την αναγέννηση του μυημένου.

Μέσα από τις τελετές παρέχονταν εγγυήσεις στους μυημένους για ένα είδος υπερφυσικής σωτηρίας-αθανασίας, και άνοδο στον ουρανό από το «σπήλαιο» που αντιπροσώπευε τον κόσμο. Η λατρεία του Μίθρα, συγχώνευση μυστηριακής λατρείας και αναθηματικής θρησκείας, είναι στενά συνδεδεμένη με τις ρωμαϊκές λεγεώνες, αφού οι λάτρεις του θεού ήταν κυρίως στρατιώτες, έμποροι και αξιωματούχοι της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Εικόνα 6

Μυστηριακές Λατρείες στο Αίγιον:

1. Η Λατρεία της Κόρης

Εικόνα 7

Στην πόλη του Αιγίου, φαίνεται πως ήταν διαδεδομένες τουλάχιστον δύο λατρείες που μπορεί να αποδοθούν στο είδος των μυστηρίων. Η πρώτη αφορά στην λατρεία της Κόρης, το ιερό της οποίας βρισκόταν στην παραλία του Αιγίου, αμέσως μετά από εκείνο του Ποσειδώνα, όπως μας πληροφορεί ο περιηγητής Παυσανίας. Η λατρεία της Κόρης εμπεριέχεται στα Μυστήρια της Ελευσίνας από κοινού με την μητέρα της θεά Δήμητρα, και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι στο Αίγιον η Περσεφόνη λατρευόταν ως μοναδική θεότητα. Αν και ο Παυσανίας δεν προσφέρει πρόσθετες πληροφορίες για τον χαρακτήρα της λατρείας, είναι πιθανόν αυτή να συνδέεται με την αρπαγή (εικόνα 7) και τον γάμο της Περσεφόνης με τον βασιλιά του Κάτω Κόσμου Άδη, και επομένως με τον ρόλο της ως θεάς προστάτιδας του γάμου, όπως λατρευόταν στο περίφημο ιερό της στην ελληνική αποικία των Επιζεφύριων Λοκρών στην Κάτω Ιταλία (εικόνα 8, πίνακας με παράσταση Περσεφόνης και Άδη από το ιερό στους Λοκρούς).

Εικόνα 8

Στον σχετικό μύθο, ο γάμος και ο θάνατος είναι κυρίαρχα στοιχεία γιατί ο αποχωρισμός της κόρης από την μητέρα της κατά τον γάμο φέρνει θλίψη και πόνο (αρπαγή και κάθοδος στον Άδη) αλλά με την συμφιλίωση που επέρχεται τελικά ανάμεσα στην μητέρα, την κόρη και τον σύζυγό της (επιστροφή της Περσεφόνης) επιτυγχάνεται η συνέχιση της ζωής και της διαιώνισης του ανθρωπίνου γένους από τους απογόνους κάθε γάμου. Σε αυτόν τον κύκλο της ζωής μέσα από τον γάμο πιθανότατα αναφερόταν η λατρεία της Κόρης στο Αίγιον, με την μύηση των κοριτσιών στο πέρασμα από την παιδική αθωότητα στην ωριμότητα.

2. Η Λατρεία του Μίθρα

Εικόνα 9

Μια άλλη λατρεία στο Αίγιον που ανήκει στην κατηγορία των Μυστηρίων, ήταν πιθανόν η λατρεία του Μίθρα που δεν παραδίδεται ωστόσο από τις αρχαίες πηγές. Σωστικές ανασκαφές όμως την προηγούμενη 10ετία, σε οικόπεδο της οδού Σωτ. Λόντου (εικόνα 9), έφεραν στο φως ευρήματα που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι στην πόλη του Αιγίου υπήρχε λατρευτικός χώρος αφιερωμένος στον εξ ανατολής προερχόμενο θεό Μίθρα. Όπως αναφέρω παραπάνω, η λατρεία της συγκεκριμένης θεότητας λάμβανε χώρα σε υπόγεια σπήλαια (Μιθραία), με τελετές και θυσιαστικά γεύματα. Στην ανασκαφή της Σωτ. Λόντου, αποκαλύφθηκε υπόγειος θάλαμος λαξευμένος στο φυσικό πέτρωμα, στον οποίο οδηγούσε κλίμακα από οκτώ σκαλοπάτια, και αίθουσα σχετικά μικρών διαστάσεων, με δάπεδο από μεγάλες πήλινες πλάκες (εικόνα 10).

Εικόνα 10

Κατάλοιπα κτιστού θρανίου και δύο κόγχες, μία απέναντι από την είσοδο του θαλάμου και μία σε μια από τις γωνίες του, λαξευμένες επίσης στο φυσικό πέτρωμα, αποτελούν στοιχεία ενισχυτικά υπόγειας λατρείας στον χώρο. Ίχνη καύσης, μεγάλος αριθμός οστών ζώων, κυρίως από ταύρους και άλλα βοοειδή, υποδεικνύουν την τέλεση θυσιών και ιερών γευμάτων, όπως συνέβαινε στα Μιθραία. Από την κεραμική που βρέθηκε, η χρήση του σπηλαίου τοποθετείται μεταξύ του 2ου και του 3ου αιώνα μ.Χ., εποχή κατά την οποία ο Μιθραϊσμός ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένος στον ρωμαϊκό κόσμο. Θα συνεχίσουμε με τις Μυστηριακές Λατρείες στις λοιπές πόλεις της Αιγιάλειας στο επόμενο άρθρο.

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Κατηγορίες Άρθρου
ΤΟΠΙΚΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr