background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 29. Μυστηριακές Λατρείες στην αρχαία Αιγιάλεια, μέρος ΙΙ

Δημοσιεύτηκε στις 24/05/2020
από

Συνεχίζοντας από το προηγούμενο άρθρο μου στην (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ) σχετικά με τις μυστηριακές λατρείες στην αρχαία Αιγιάλεια, σήμερα θα μιλήσουμε για όσες λατρείες αυτού του χαρακτήρα παρατηρούμε στις υπόλοιπες πόλεις, πέραν του Αιγίου.

Η Μυστηριακή Λατρεία της Ίσιδος στην Βούρα

Εικόνα 1

Στην αναφορά του σχετικά με τους ναούς και τα ιερά της Βούρας, ο Παυσανίας σημειώνει την παρουσία ιερού που δεν ανήκε σε επιχώριες θεότητες, αλλά στην θεά Ίσιδα (εικόνα 1) που προέρχεται από την Αίγυπτο και αποτελούσε την Οσιρική θεϊκή τριάδα μαζί με τον σύζυγό της Όσιρι και τον γιο της Ώρο. Οι έλληνες, της είχαν αποδώσει χαρακτηριστικά της θεάς Δήμητρας ή της Ήρας, ακόμη και της Αφροδίτης. Η λατρεία της που σταδιακά υποκατέστησε τις λατρείες άλλων γυναικείων θεοτήτων ξεπέρασε τα σύνορα της Αιγύπτου και εξαπλώθηκε στον αρχαίο κόσμο κατά την ελληνιστική και την ρωμαϊκή περίοδο. Προς τιμήν της τελούνταν μυστηριακές τελετές και μεγάλες εορτές την άνοιξη και το φθινόπωρο (εικόνα 2, κεντρική φωτό).

Τα Μυστήρια της θεάς έχουν περιγραφεί από τον φιλόσοφο, ποιητή και ρήτορα Απουλήιο (2ος αιώνας μ.Χ.) στο διάσημο έργο του Μεταμορφώσεις, καθώς ο ίδιος μυήθηκε στα Μυστήρια και έγινε στην συνέχεια ιερέας της Ίσιδας. Η μύηση, στην διάρκεια της οποίας δινόταν όρκος μυστικότητας, γνωστός ως όρκος των μυστών της Ίσιδας, περιελάμβανε νυκτερινό τελετουργικό μυστηριακής εμπειρίας στον κόσμο του θανάτου και επαναφοράς στο φως. Το πρωί της επόμενης ημέρας, ο μυημένος παρουσιαζόταν στο πλήθος που παρακολουθούσε στο ιερό, κρατώντας δαυλό και φορώντας δωδεκάπτυχο ένδυμα και στέμμα που μιμείται τις ακτίνες του ήλιου. Η σωτηρία από τον θάνατο, που παρείχε η θεία χάρη στον μυημένο, ήταν η δύναμη της Ίσιδας να μεταβάλει το πεπρωμένο και να χαρίζει νέα ζωή. Το πολύτιμο αυτό δώρο της θεάς ωστόσο δεν ήταν υπόσχεση ζωής σε έναν άλλο κόσμο αλλά στον γήινο κόσμο και χάριζε επιτυχία στην νέα ζωή του μυημένου ως αποτέλεσμα της εύνοιας της θεάς.

Η Μυστηριακή Λατρεία της Ίσιδος και του Σάραπι στην Αιγείρα

Εικόνα 3

Η λατρεία των δύο Αιγυπτίων θεών της ευφορίας και του πλούτου, δηλαδή της Ίσιδας και του Σάραπι, στην πόλη της Αιγείρας συμπεραίνεται από την αναφορά του Παυσανία σε δύο αγάλματα από πεντελικό μάρμαρο που είδε στημένα σε κοινό ιερό των δύο θεών, όπως γνωρίζουμε και από άλλες περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Η πληροφορία του περιηγητή υποστηρίζεται και από απεικόνιση της Ίσιδας σε νομίσματα της Αίγειρας των ρωμαϊκών χρόνων, εποχής των Σεβήρων (εικόνα 3), όπου η θεά παριστάνεται να κρατά σκήπτρο στο αριστερό και σείστρο στο δεξί της χέρι (με το σείστρο ως θεά της γονιμότητας και της αφθονίας ρύθμιζε την άμπωτη και παλίρροια του Νείλου).

Εικόνα 4

Ο Σάραπις που συνδέθηκε με την Ίσιδα ως ζευγάρι κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, έχοντας ουσιαστικά αφομοιώσει παλαιότερες θεότητες, όπως τον σύζυγό της Όσιρι και τον Άπι, συνήθως παριστάνεται να κρατά σκήπτρο και κέρας αφθονίας ενώ η παρουσία του Κέρβερου υποδηλώνει την συγχώνευσή του, ως χθόνιου θεού, με τον Πλούτωνα (εικόνα 4).

Η λατρεία των δύο θεοτήτων διατήρησε και στον ελληνικό κόσμο το χαρακτηριστικό αιγυπτιακό στοιχείο λατρείας, που ήταν η αντίληψη ότι η θεότητα κατοικεί σε αγάλματα. Γι’ αυτό και ήταν αναγκαίο να διατηρείται ο οίκος των θεών, δηλαδή ο ναός, για τα αγάλματα, με την συνεχή φροντίδα του ιερατείου. Από επιγραφή της Δήλου γνωρίζουμε ακριβώς την ίδρυση της αιγυπτιακής λατρείας στην Ελλάδα, με την «μεταφορά του θεού Σάραπι», δηλαδή του ιερού του αγάλματος, από τον ιερέα Απολλώνιο της Αιγύπτου στο νησί και την ίδρυση του Σαραπείου, του ναού του θεού που απέκτησε μεγάλη επιρροή. Σημαντικό ιερό αφιερωμένο στον Σάραπι, κοινής λατρείας με την Ίσιδα, έχει αποκαλυφθεί τις τελευταίες δεκαετίες στην Μπρεξίζα της Νέας Μάκρης-Μαραθώνα (εικόνα 5), που αποδίδεται στον Ηρώδη Αττικό και χρονολογείται γύρω στο 150-160 μ.Χ. Εκεί τελούνταν οι μεγάλες εορτές για τους δύο θεούς, με τους απαραίτητους καθαρμούς πριν από τις λατρευτικές τελετουργίες, όπως υποδηλώνουν τα σχετικά ευρήματα, αρχιτεκτονικά, γλυπτά έργα, αγάλματα της Ίσιδας (εικόνα 6), του Όσιρι και του Σάραπι και τελετουργικά σκεύη, όπως ο πήλινος λύχνος της εικόνας 7, με παράσταση του Σάραπι και της Ίσιδας στον δίσκο του. Στην ίδρυση του Σαραπείου σε μια νησίδα γης στην ελώδη περιοχή του Μαραθώνα, φαίνεται πως ο Ηρώδης Αττικός μιμήθηκε τον αυτοκράτορα Αδριανό που είχε ιδρύσει Σαραπείο σε τεχνητή νησίδα στην έπαυλή του στο Tivoli της Ρώμης, κατ’ απομίμηση του ιερού του θεού στην πόλη Κάνωπο, στο Δέλτα του Νείλου.

Εικόνα 5

Η Μυστηριακή Λατρεία της Σύριας θεάς –Αφροδίτης στην Αιγείρα

Εικόνα 6

Μετά τα ιερά του Απόλλωνα, του Ασκληπιού και των Αιγυπτίων θεών στην πόλη της Αιγείρας, ο Παυσανίας αναφέρει το ιερό της Συρίας θεάς που προέρχεται από την Ανατολή. Η Σύρια θεά που στην Συρία ονομαζόταν Ατάργατις (εικόνα 8), ήταν θεά της φύσης και της γονιμότητας, με ιερό της ζώο το ψάρι ως σύμβολο της γονιμότητας και της υδάτινης ζωής.

Στο αρχαιότερο και πλέον επιβλητικό ιερό της θεάς, στην αρχαία Βαμβύκη (που μετά το 300 π.Χ. μετονομάστηκε σε Ιεράπολη) στην βόρεια Συρία, υπήρχε τεχνητή λίμνη με μεγάλα ψάρια, όπως περιγράφει ο αρχαίος συγγραφέας Λουκιανός. Γενικά τα λατρευτικά ιερά της θεάς βρίσκονταν σε νησιά, παραλιακές πόλεις, ή κοντά σε λίμνες, ποταμούς ή πηγές. Κόρη της Συρίας θεάς ήταν, κατά την παράδοση, η βασίλισσα της Βαβυλώνας Σεμίραμις που λατρευόταν μαζί με την θεά σε σημαντικά ιερά της στην Ανατολή.

Εικόνα 7

Η λατρεία της Συρίας θεάς μεταφέρθηκε, κυρίως από εμπόρους, σε όλο τον γνωστό αρχαίο κόσμο: από την Αίγυπτο και τα παράλια της Μ. Ασίας, στην Πελοπόννησο και την κυρίως Ελλάδα, έως την Σικελία, την Ρώμη και γενικά τον δυτικό κόσμο.

Θιασώτες και λάτρεις της, ήταν κυρίως έμποροι και ψαράδες, των οποίων η θεά ήταν προστάτιδα. Η λατρεία της περιελάμβανε ειδικές μυστηριακές τελετές και θυσιαστικά γεύματα ψαριών.
Σύμφωνα με τον Αθήναιο, το ψάρι από την λίμνη της θεάς που βρισκόταν κοντά στο ιερό της, προσφερόταν μαγειρεμένο σε τράπεζα μπροστά στο άγαλμα της θεάς και στην συνέχεια καταναλωνόταν στο ιερό γεύμα που ακολουθούσε στον ναό της.

Με αυτόν τον τρόπο, οι μύστες έφεραν την θεά μέσα τους και έτσι αναγεννώνταν, έχοντας λάβει κατά την μύηση την υπόσχεση της αιώνιας ζωής. Όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από το τελετουργικό της Αιγείρας που αναφέρει ο Παυσανίας, για να επιτραπεί στους πιστούς η είσοδος στο ιερό της θεάς, έπρεπε κατά την ημέρα της μυστηριακής τελετής να είναι «καθαροί», έχοντας υποβληθεί προηγουμένως σε καθαρμούς και νηστεία. Στην Πελοπόννησο, εκτός από την Αιγείρα, η λατρεία της Σύριας θεάς ήταν εξέχουσα στην Θουρία της Μεσσηνίας, όπου είχε εισαχθεί ήδη τον 3ο αιώνα π.Χ. Το ιερό της ήταν από τα πιο ονομαστά στην πόλη.

Εικόνα 9

Δεν διαθέτουμε αρκετά στοιχεία από την φιλολογική ή αρχαιολογική μαρτυρία για να εκτιμήσουμε εάν και άλλες λατρείες θεοτήτων σε πόλεις της Αιγιάλειας που συνδέονται με Μυστήρια, όπως του Διονύσου, της Δήμητρας αλλά και της Αφροδίτης ως Μητέρας μπορεί να εντάσσονται στις Μυστηριακές Λατρείες. Για παράδειγμα, η λατρεία της Δήμητρας στην Βούρα, στο άγαλμα της οποίας προσφερόταν ιερό ένδυμα, όπως αναφέρει ο Παυσανίας, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Εικόνα 10

Παρομοίως και η κοινή λατρεία της θεάς Αφροδίτης με εκείνη του Διονύσου σε ναό της Βούρας. Παραστάσεις των δύο θεοτήτων και των συμβόλων τους σε νομίσματα της Βούρας των ρωμαϊκών χρόνων, του μεν Διονύσου (εικόνα 9) ως θεού της βλάστησης και του οίνου, της δε Αφροδίτης ως θεάς Μητέρας και προστάτιδας (εικόνα 10), συνηγορούν υπέρ μιας σύνδεσης της λατρείας τους με μυστηριακές τελετές και μυήσεις υποσχετικές της αναγέννησης και της αιώνιας ευδαιμονίας.

Εικόνα 8

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Κατηγορίες Άρθρου
ΤΟΠΙΚΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr