background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 30. Αρχαία Αιγιάλεια και αποικισμός Αποικίες της Ελίκης: Ι, η Σύβαρις

Δημοσιεύτηκε στις 31/05/2020
από

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Μετά την ολοκλήρωση της αναφοράς μας στις μυστηριακές λατρείες της αρχαίας Αιγιάλειας με τα δύο προηγούμενα άρθρα μου (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ και ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ), σήμερα θα σας μιλήσω για τις αποικίες που ορισμένες πόλεις της Αιγιάλειας ίδρυσαν στον αρχαίο κόσμο, ξεκινώντας με την σημαντικότερη όλων των πόλεων, την Ελίκη.

Η σύγχρονη άποψη για τους ελληνικούς αποικισμούς στην αρχαιότητα, θέτει μια διαχωριστική γραμμή ορισμού ανάμεσα στον α’ αποικισμό του 10ου αιώνα π.Χ. που χαρακτηρίζεται από μια μαζική μετανάστευση των Ιώνων, κυρίως στα παράλια της Μ. Ασίας, και τον β’ των 8ου-7ου αιώνων π.Χ. που αποτελεί εγχείρημα ίδρυσης νέων εγκαταστάσεων από την μητέρα-πόλη σε άλλες περιοχές, χωρίς ωστόσο η πόλις να εγκαταλείπεται από το σύνολο σχεδόν των πολιτών της, όπως συνέβαινε με την μετανάστευση. Η μητέρα-πόλη, ‘μητρόπολις’, έστελνε μια ομάδα πολιτών, ‘αποίκους’, στον νέο προορισμό, ‘αποικία’, υπό την καθοδήγηση του αρχηγού-ιδρυτή, του ‘οικιστή’, αφού προηγουμένως είχε συμβουλευθεί το Μαντείο των Δελφών. Ως λόγοι για αυτές τις μετακινήσεις συνήθως αναφέρονται πολιτικές ταραχές και συγκρούσεις ή προβλήματα υπερπληθυσμού.

Από την άλλη, ο αποικισμός σαν επιχείρηση χρηματοδοτούμενη από το κράτος πιθανόν είχε σαν στόχο την εξασφάλιση επικερδών πόρων από τους νέους τόπους εγκατάστασης, όπως σιτηρά, μέταλλα, ξυλεία, ή το εμπόριο με την εξαγωγή ειδών όπως κεραμικά αγγεία και άλλα εμπορεύματα. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι κοινό γνώρισμα και των δύο αποικισμών ήταν ο θαλάσσιος χαρακτήρας. Οι θέσεις που επιλέγονταν ήταν κοντά στην θάλασσα, σε νησιά, εκβολές ποταμών, ακρωτήρια, ή συνδυασμός νησιού και της απέναντι ξηράς (περαία).

Εικόνα 2

Η εξάπλωση των Ελλήνων με την ίδρυση εμπορικών σταθμών και αποικιών στις ακτές της Μεσογείου ξεκινά από την Δύση και φθάνει μέχρι την Μαύρη Θάλασσα (εικόνα 1, κεντρική). Στην δυτική Μεσόγειο, οι περιοχές της Σικελίας και της νότιας Ιταλίας συγκέντρωσαν από νωρίς το ενδιαφέρον, αρχικά των Φοινίκων, και των Ελλήνων στην συνέχεια, με πρώτους τους Ευβοείς που ίδρυσαν αποικίες στην Σικελία. Στην νότια Ιταλία όμως, που από κοινού με την Σικελία αποτέλεσαν την περιοχή γνωστή ως Μεγάλη Ελλάδα, υπερείχαν οι Αχαιοί που ίδρυσαν τις σημαντικές αποικίες της Συβάρεως (Ελίκη) και του Κρότωνα (Ρύπες). Στην ίδρυση μιας αποικίας και στην οργάνωσή της που περιελάμβανε τον πολεοδομικό σχεδιασμό της νέας πόλης και τον καθορισμό χρήσεων γης για τους πολίτες και για τους ιερούς χώρους, είχε πολύ σημαντικό ρόλο ο οικιστής. Στο τελετουργικό της ίδρυσης είχαν επίσης ιδιαίτερο ρόλο οι μάντεις-ιερείς και η μεταφορά της ιερής φλόγας από την μητρόπολη στην νέα πόλη, στην κοινή εστία, μέσω της οποίας εξασφαλιζόταν η κοινή ταυτότητα και η διατήρηση της μνήμης της ίδρυσης ανάμεσα στην μητρόπολη και την αποικία.

Η Σύβαρις

Οι αποικίες που ιδρύθηκαν στο β’ μισό του 8ου αιώνα π.Χ. γενικά θεωρείται ότι ανήκουν σε επιχειρήσεις των ‘πόλεων’, αν και δεν ήταν απαραίτητη η ύπαρξη οργανωμένης ‘πόλης’ προκειμένου το εγχείρημα ίδρυσης μιας αποικίας να αποβεί επιτυχές. Το δεύτερο αποδεικνύεται από την περίπτωση των αποικιών που ιδρύθηκαν στην Μεγάλη Ελλάδα από τους Αχαιούς, σε περίοδο που οι μητροπόλεις τους στην Αχαΐα δεν είχαν ακόμη αποκτήσει ‘πόλεις’ με την πλήρη μορφή και έννοια του όρου. Από όλες τις αχαϊκές πόλεις, πρώτη ίδρυσε αποικία στην νότια Ιταλία η Ελίκη περί το 730 π.Χ. Σύμφωνα με τον γεωγράφο Στράβωνα, την ομάδα των αποίκων οδήγησε ο Ις ή Οις ο Ελικεύς που ήταν ο οικιστής, και του οποίου το όνομα πιθανόν ανιχνεύεται πίσω από την ονομασία “Wiis” σε σχετική επιγραφή. Η αποικία ιδρύθηκε σε εύφορη περιοχή προς την πλευρά του Ιονίου πελάγους, ανάμεσα στους ποταμούς Σύβαρι και Κράθι (εικόνα 2). Το όνομά της, Σύβαρις, οφείλεται, όπως και εκείνο του ποταμού, στο όνομα πηγής με το ίδιο όνομα στην περιοχή της Βούρας, πόλη γειτονική της Ελίκης και με ιδιαίτερα στενούς με αυτήν δεσμούς. Είναι, επομένως, πιθανόν ότι κάτοικοι της Βούρας συμμετείχαν στην ίδρυση της αποικίας μαζί με κατοίκους και από τις Αιγές, από τον κύριο ποταμό της οποίας πήρε το όνομά του και ο ποταμός Κράθις στην πεδιάδα της Συβάρεως. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, στο εγχείρημα συμμετείχαν και Ίωνες από την Τροιζηνία.

Εικόνα 3

Η Σύβαρις αναδείχθηκε σε μια από τις διασημότερες ελληνικές αποικίες της Μεγάλης Ελλάδας και ίδρυσε και η ίδια δύο ακόμη σημαντικές αχαϊκές πόλεις, το Μεταπόντιον γύρω στο 630/20 π.Χ. βορειότερα προς το Ιόνιο πέλαγος και σε αντίστοιχη θέση από την άλλη πλευρά του Τυρρηνικού πελάγους, την Ποσειδωνία (εικόνα 3, ναοί της Ποσειδωνίας), ένα περίπου τέταρτο του αιώνα μετά. Η ισχύς της Συβάρεως υπήρξε μεγάλη και στην ηγεμονία της συγκαταλέγονταν 4 έθνη και 25 πολιτείες, κατά τον γεωγράφο Στράβωνα. Κατά την αρχαϊκή περίοδο (7ος-6ος αιώνες π.Χ.) λέγεται ότι ήταν η μεγαλύτερη πόλη στην Ιταλία με πληθυσμό 100.000, σύμφωνα με τον ιστορικό Έφορο, αν και άλλοι ανεβάζουν τον αριθμό σε 300.000. Το ισχυρό της νόμισμα με έμβλημα τον ταύρο (εικόνα 4), χαρακτηριστικό σύμβολο του Ποσειδώνα, κυρίαρχου θεού της Ελίκης, φαίνεται πως υιοθετήθηκε από όλους τους πληθυσμούς που κατοικούσαν στην Συβαρίτιδα, την μεγάλη επικράτεια της πόλης. Την ηγεμονία της Συβάρεως όμως ανέκοψε αρχικά το 510 και ακολούθως το 476 π.Χ., η καταστροφή της από την γειτονική αχαϊκή πόλη του Κρότωνα, για την οποία θα μιλήσουμε στο επόμενο άρθρο. Οι Συβαρίτες τελικά εγκατέλειψαν την πόλη τους λίγες δεκαετίες αργότερα, περί το 445 π.Χ., όπως φαίνεται και από την κοπή κλασικών νομισμάτων με τον Ποσειδώνα και τον ταύρο αντίστοιχα στις όψεις τους (εικόνα 5).

Εικόνα 4

Εικόνα 5

Πάνω στα ερείπια της κατεστραμμένης Συβάρεως ιδρύθηκαν στην συνέχεια, η αθηναϊκή αποικία των Θουρίων (εικόνα 6, αρχαίος δρόμος της κλασικής πόλης των Θουρίων) και αργότερα η ρωμαϊκή πόλη Copia, τα κατάλοιπα των οποίων καλύπτουν τις αρχαιότερες φάσεις της αχαϊκής αποικίας (εικόνα 7, αρχαιολογικό πάρκο Συβάρεως). Ακριβώς η επικάλυψη από αυτές τις δύο μεταγενέστερες πόλεις, δεν έχει επιτρέψει την προσέγγιση και αποκάλυψη των αρχαιότερων στρωμάτων της Συβάρεως. Έτσι, τα κατάλοιπα από αυτήν την φάση είναι λίγα και τα κινητά ευρήματα που έχουν έρθει στο φως (αγγεία, ειδώλια) ανήκουν στην καλλιτεχνική παραγωγή κυρίως των 7ου και 6ου αιώνων π.Χ., ανάμεσά τους τα θραύσματα πήλινου ειδωλίου του τύπου της ‘θεάς της Συβάρεως’, το ένδυμα της οποίας φέρει διακοσμημένες ζώνες (εικόνα 8), και το χάλκινο ειδώλιο οπλίτη με πανοπλία και περικεφαλαία (εικόνα 9).

Εικόνα 6

Η εύφορη γη και το εκτεταμένο εμπόριο της Συβάρεως με τις αποικίες της Μικράς Ασίας και ιδιαίτερα με την ιωνική Μίλητο, της πρόσφεραν τα μέσα ώστε να καταστεί μια από τις πλουσιότερες και ισχυρότερες πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας. Οι κάτοικοι της πόλης ήταν διάσημοι στον αρχαίο ελληνικό κόσμο για τον πλούσιο και τρυφηλό τρόπο ζωής, σε βαθμό που ο όρος Συβαριτισμός έγινε συνώνυμο της πολυτέλειας και της χλιδής. Τόσο μεγάλη ήταν η αγάπη τους για την απόλαυση του βίου ώστε, σύμφωνα με τον συγγραφέα Αθήναιο, οι Συβαρίτες οδηγούσαν τα άλογά τους διασκεδάζοντας ταυτόχρονα με μουσική παίζοντας φλάουτο, και έτσι έχασαν την μάχη με τους Κροτωνιάτες γιατί τα άλογά τους δεν υπάκουαν. Μεγάλη σειρά από παραδείγματα για τον πολυτελή βίο και την υπερβολή των Συβαριτών αναφέρονται από αρχαίους συγγραφείς, όπως ότι Δελφικός χρησμός τους είχε ειδοποιήσει ότι θα καταστραφούν σε πόλεμο εξαιτίας της αλαζονείας.

Εικόνα 7

Η καταστροφή της πόλης μάλιστα συνδέθηκε με θεία τιμωρία για τον υπερβολικό τρόπο ζωής και τον αλαζονικό τους χαρακτήρα. Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, πράξεις ιεροσυλίας μέσα σε ιερά της πόλης προκάλεσαν την οργή των θεών που τους τιμώρησαν με ολική καταστροφή της πόλης. Το δραματικό αυτό τέλος παρουσιάζει, κατά έναν πολύ ενδιαφέροντα τρόπο, παράλληλη πορεία της αποικίας με την μητρόπολή της Ελίκη που, σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, επίσης καταστράφηκε από την οργή του θεού Ποσειδώνα με σεισμό και έξοδο της θάλασσας, εξαιτίας ιερόσυλης πράξης των κατοίκων της στο ιερό του.

Εικόνα 8

Εικόνα 9

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Κατηγορίες Άρθρου
ΤΟΠΙΚΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr