background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 31. Αρχαία Αιγιάλεια και αποικισμός Αποικίες της Ελίκης: ΙΙ, το Έλτσε και η Πριήνη

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Στο αμέσως προηγούμενο άρθρο ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ, ξεκινήσαμε το ταξίδι στον κόσμο των αποικιών που ίδρυσαν πόλεις της αρχαίας Αιγιάλειας, με πρώτη την Ελίκη που ίδρυσε την σπουδαιότερη αχαϊκή αποικία, την Σύβαρι, στην νότια Ιταλία, σε εύφορη πεδιάδα στον κόλπο του Τάραντα προς την πλευρά του Ιονίου πελάγους. Σήμερα θα συνεχίσουμε με δύο ακόμη αποικίες, το Έλτσε στις μεσογειακές ακτές της Ιβηρικής χερσονήσου και την Πριήνη στα Μικρασιατικά παράλια.

Το Έλτσε

Όπως ανέφερα στο προηγούμενο άρθρο μου για την Σύβαρι, η σπουδαία αυτή πόλη της Μεγάλης Ελλάδας τελικά υπέκυψε στις συνεχείς επιθέσεις του γειτονικού Κρότωνα, αποικία της πόλης των Ρυπών, μεταξύ των ετών 510 και 476 π.Χ. Οι διασωθέντες Συβαρίτες που είχαν αμέσως μετά το 510 προσπαθήσει να επανιδρύσουν την πόλη τους, ζήτησαν βοήθεια από τον Ιέρωνα των Συρακουσών όταν πολιορκήθηκαν εκ νέου το 476 π.Χ. από τον Κρότωνα. Αργότερα, αν και υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη το 452, προσπάθησαν και πάλι να επανέλθουν με την βοήθεια και της θυγατρικής Ποσειδωνίας αυτή την φορά. Η εκδίωξή τους από τους Κροτωνιάτες ήταν οριστική το 445 π.Χ. και την επόμενη χρονιά, το 444, οι Αθηναίοι, που σε μια πρώτη αποστολή το 446 επεχείρησαν να βοηθήσουν τους Συβαρίτες, ίδρυσαν στα ερείπια της Συβάρεως μία νέα πόλη με το όνομα Θούριοι. Οι ελάχιστοι Συβαρίτες που διασώθηκαν, έφυγαν προς άλλες περιοχές αναζητώντας καταφύγιο. Σε αυτή την πορεία, είναι πιθανόν ορισμένοι να κατευθύνθηκαν δυτικότερα προς τις μεσογειακές ακτές της Ιβηρικής χερσονήσου.

Εικόνα 2

Την ύπαρξη πόλης στην Ιβηρία με το όνομα Ελίκη σημειώνει ο ιστορικός Διόδωρος. Αυτή η πόλη ταυτίζεται με τις ανακαλύψεις που έχουν γίνει στον αρχαιολογικό χώρο της La Alcudia στο Έλτσε της Ισπανίας (εικόνα 1, κεντρική φωτό). Οι ανασκαφές υπό την διεύθυνση του Καθηγητή Αρχαιολογίας Rafael Ramos Fernandez, έφεραν στο φως ευρήματα που αποδεικνύουν τον εξελληνισμό της ιβηρικής πόλης στο β’ μισό του 5ου αιώνα π.Χ. (εικόνα 2). Ένα από αυτά αφορά στον πολεοδομικό σχεδιασμό της πόλης κατά το ιπποδάμειο σύστημα (παράλληλες οριζόντιες και κάθετες οδοί) μεταξύ των ετών 430 και 410 π.Χ. Το χρονικό αυτό διάστημα συμπίπτει με την οριστική εκδίωξη των Συβαριτών από τους Θουρίους το 444 π.Χ., όπου είχε εφαρμοστεί το πολεοδομικό σύστημα του Ιπποδάμου από την Μίλητο. Η ομάδα αυτή, στην περιπλάνησή της προς αναζήτηση νέας εγκατάστασης πιθανότατα κατέληξε σε μια ήδη υπάρχουσα ιβηρική πόλη στις ακτές της Μεσογείου που τους δέχθηκε και όπου αφομοιώθηκαν με τον ντόπιο πληθυσμό. Σε ανάμνηση του αρχικού τόπου καταγωγής τους, της Ελίκης δηλαδή, έδωσαν με τον καιρό ελληνικό όνομα στην πόλη, Ελίκη, που γνωρίζει ο αρχαίος ιστορικός Διόδωρος. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι ανάμεσα στην ιβηρική Ελίκη και τους Θουρίους (όπου παλαιότερα η Σύβαρις) στην Μεγάλη Ελλάδα υπήρχαν ισχυροί δεσμοί, όπως δείχνουν παραστάσεις σε αγγεία των ελληνιστικών χρόνων αλλά και επιγραφές που αναφέρονται σε μυήσεις στην λατρεία μιας θεάς των νεκρών.

Εικόνα 3

Η λατρεία θεότητας στην ιβηρική Ελίκη που τιμάται με την διττή υπόσταση μορφής αλόγου (εικόνα 3) και ταύρου (εικόνα 4, μνημείο του ταύρου), παραπέμπει ευθέως στις ιδιότητες του ιωνικού θεού Ποσειδώνα που λατρευόταν στην Ελίκη ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια, από την οποία ξεκίνησαν οι πρώτοι άποικοι για να ιδρύσουν την Σύβαρη το 730 π.Χ., και των οποίων οι εκδιωχθέντες από την Σύβαρι απόγονοι του 5ου αιώνα π.Χ. κατέφυγαν στην La Alcudia που κάτω από την επιρροή τους εξελληνίστηκε. Στους ακόλουθους ελληνιστικούς χρόνους αναβίωσε το όνομα της αρχικής μητρόπολης, της Ελίκης, ενώ στους ρωμαϊκούς χρόνους η πόλη ήταν γνωστή με το όνομα Illici από το ελληνικό Ελίκη, και στην σύγχρονη εκδοχή του με το όνομα Έλτσε. Είναι αξιοσημείωτο ότι σε όλη την ιβηρική χερσόνησο, η La Alcudia (ιβηρική Ελίκη) είναι η μόνη πόλη στην οποία έχουν έρθει στο φως στοιχεία λατρείας μιας θεότητας που σχετίζεται με τον ιωνικό Ποσειδώνα.

Εικόνα 4

Η Πριήνη

Η περίπτωση της Πριήνης εντάσσεται στον λεγόμενο α’ αποικισμό του 10ου αιώνα π.Χ., δηλαδή στην μετανάστευση των Ιώνων από την Ελίκη και την Αττική στα Μικρασιατικά παράλια (εικόνα 5). Σύμφωνα με την παράδοση, ηγέτης των Ιώνων αποίκων ήταν ο γιος του Νηλέα, Αίπυτος. Η πόλη της Πριήνης, στην διάρκεια της ιστορίας της δέχθηκε πολλές επιθέσεις αρχικά από τους γείτονές της Κάρες, πέρασε για λίγο στην κυριαρχία των Λυδών και έφθασε στην μεγαλύτερη ακμή της τον 6o αιώνα π.Χ. με τον Βία τον Πριηνέα, έναν από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας. Είχε σημαντική θέση στην Ιωνική Συμπολιτεία και τον 4ο αιώνα π.Χ. ανακαινίστηκε με την κατασκευή μνημειωδών κτιρίων και του μεγαλοπρεπούς ναού της Αθηνάς, ιωνικού ρυθμού, που ξεκίνησε από τον Μαύσωλο, ηγέτη της Καρίας. Ο ναός που ήταν ο μεγαλύτερος στην πόλη (εικόνα 6), ολοκληρώθηκε από τον Μ. Αλέξανδρο, ενώ το λατρευτικό άγαλμα της θεάς βασίστηκε στο αντίστοιχο φειδιακό άγαλμα του Παρθενώνα.

Εικόνα 5

Οι ανασκαφές των Γερμανών αρχαιολόγων που ξεκίνησαν ήδη τον 19ο αιώνα, έφεραν στο φως τα κατάλοιπα της αρχαίας Πριήνης, με την ακρόπολή της στην κορυφή βράχου (εικόνα 7) και την αρχαία πόλη που εκτείνεται στην νότια πλαγιά του μέχρι την προσχωσιγενή πεδιάδα του ποταμού Μαιάνδρου (Μαιάνδριο πεδίο) (εικόνα 8). Η Πριήνη είναι ρυμοτομημένη κατά το ιπποδάμειο σύστημα, με πλακόστρωτες από μάρμαρο οριζόντιες οδούς και τις κάθετες οδούς κλιμακωτές με πολλές βαθμίδες. Έχει διασωθεί το μεγαλύτερο μέρος του τείχους που είχε τέσσερις πύλες. Λόγω της κατωφέρειας, η πόλη ήταν χτισμένη σε 4 επίπεδα (άνδηρα), στα οποία έχουν βρεθεί τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια της Πριήνης, όπως η Αρχαία Αγορά, Θέατρο-Βουλευτήριο (εικόνα 9), ιερά και ναοί, βωμοί, και ιδιωτικές κατοικίες.

Εικόνα 6

Η ανακαίνιση της Πριήνης τον 4ο αιώνα π.Χ., συνδέεται ασφαλώς και με τον σημαντικό ρόλο της στην Ιωνική Συμπολιτεία και την απόπειρα των Ιώνων αυτή την περίοδο να μεταφέρουν το Πανιώνιον ιερό του θεού τους Ποσειδώνα από την περιοχή της Μυκάλης σε νέο ασφαλέστερο τόπο πλησίον της Εφέσου. Με την μεταφορά του ιερού, σχετίζεται η αποστολή Ιώνων πρέσβεων στην Ελίκη για να προσφέρουν θυσίες στο ιερό του Ελικώνιου Ποσειδώνα, όπου βρίσκονταν οι αρχαίοι και προγονικοί βωμοί της φυλής των Ιώνων, όπως διηγείται ο ιστορικός Διόδωρος (15.49.1), και να μεταφέρουν πίσω στον νέο τόπο θεμελίωσης του Πανιώνιου ιερού τα ιερά λείψανα της θυσίας (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ).

Εικόνα 7

Εικόνα 10

Η ιδιαίτερη σχέση μεταξύ Πριηνέων και Ελικέων που αποτέλεσαν τον πυρήνα των πρώτων αποίκων, δηλώνεται κυρίως από το γεγονός ότι στην Πριήνη εξακολουθούσαν οι Ίωνες, μέχρι την ύστερη αρχαιότητα, να εορτάζουν τα Πανιώνια προς τιμήν του Ελικωνίου Ποσειδώνος, προσφέροντας θυσίες ταύρου, όπως γινόταν και στο πατρογονικό ιερό του θεού στην Ελίκη. Όπως μάλιστα, μας πληροφορεί ο γεωγράφος Στράβων: «και αυτοί οι Πριηνείς εξ Ελίκης είναι λέγονται», δηλαδή οι ίδιοι οι Πριηνείς ισχυρίζονταν ότι κατάγονταν απευθείας από την Ελίκη. Αυτή την πεποίθηση των Πριηνέων, η πόλη αποτύπωσε και στα νομίσματα που έκοψε στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ., στα οποία απεικονίζονται όλα τα κυρίαρχα σύμβολα του Ποσειδώνα που συναντούμε και στην Ελίκη, όπως τρίαινα, δελφίνι και ιππόκαμπος. Τον 3ο αιώνα π.Χ., στον εμπροσθότυπο σειράς χάλκινων νομισμάτων της Πριήνης, απεικονίζεται στεφανωμένη κεφαλή του Ελικώνιου Ποσειδώνα προς τα δεξιά ενώ στον οπισθότυπο ξεχωριστής κοπής νομισμάτων, επίσης του 3ου αιώνα, εμφανίζεται η επιγραφή ΠΡΙΗ/ΕΛΙΚ, δηλαδή Πριηνέων/Ελικέων (εικόνα 10), υπογραμμίζοντας έτσι τους ιδιαίτερους δεσμούς κοινής καταγωγής και λατρείας, ανάμεσα στις δύο πόλεις και τους Ίωνες κατοίκους τους.

Εικόνα 8

Εικόνα 9

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Κατηγορίες Άρθρου
ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr