ΤΟ PROTIONLINE.GR ΣΥΝΟΜΙΛΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΟ ΠΕΝΝΥ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑ
Τον τελευταίο χρόνο, τα νέα δεδομένα είχαν ως αποτέλεσμα και μία εκ νέου ¨γνωριμία¨ των μελών τής κάθε ελληνικής οικογένειας μεταξύ τους. Μια παγκόσμια πανδημία, μέσα σε μόλις 12 μήνες, μπόρεσε τελικά και έκανε μια… καινούρια σύσταση των χαρακτήρων και των συμπεριφορών, είτε αυτό αφορούσε οικογένειες και με τους δύο γονείς, είτε τις μονογονεϊκές. Η καραντίνα του περασμένου έτους και το lock down που ακόμα και σήμερα ¨ακολουθεί¨ την καθημερινότητα των κατοίκων της Αιγιάλειας, είναι ταυτόχρονα το ίδιο και το μεγάλο ¨στοίχημα¨ αυτής της νέας τάξης πραγμάτων.
Και αυτό… συμβαίνει κυρίως για τα παιδιά. Γιατί τα παιδιά έχουν μια πολύ διαφορετική προσέγγιση για το τι είναι ο κορωνοϊός και το πόσο απειλεί την ανθρωπότητα. Έχει τεράστια διαφορά στο πώς αντιλαμβάνεται ένας ενήλικας μια πανδημία και το πως το “ζει” μέσα του ή τι νομίζει πως είναι, ένα παιδί. Ορισμένα δε παιδιά, χάρηκαν με την καραντίνα και το “μένουμε στο σπίτι” της κυβερνητικής καμπάνιας της προηγούμενης άνοιξης. Πολλά από αυτά διάβασαν πρώτη φορά παραμύθια. Μαγείρεψαν με τους γονείς τους. Κοιμήθηκαν μαζί τους στο ίδιο κρεβάτι. Είδαν τηλεόραση ή έπαιξαν playstation. Οι γονείς και τα παιδιά γνωρίστηκαν… ξανά. Δεν χρειάστηκαν ούτε γιαγιάδες, ούτε νταντάδες, ούτε και νονές. Αυτό που ουσιαστικά χρειάζεται ένα παιδί στην σύγχρονη πραγματικότητα, είναι μόνο το ίντερνετ, τα παιχνίδια του, τους φίλους του… πότε – πότε και απλά, τους γονείς του. Αυτά και τίποτα άλλο. Ούτε καν το σχολείο του!
Στον αντίποδα, μια άλλη προσέγγιση και “πραγματικότητα” της σύγχρονης ζωής και πρακτικότητας, τολμά να υποστηρίξει ότι τα πράγματα για τα παιδιά σήμερα, δεν είναι και πολύ ξεκάθαρα ή ευοίωνα. Πολλές μελέτες το τελευταίο διάστημα “δείχνουν” πολλές… αρνητικές συνέπειες του φαινομένου του κορωνοϊού, στην ψυχολογία των παιδιών. Υπάρχουν περιπτώσεις που ένα παιδί δεν μπορεί να συγκεντρωθεί για παραπάνω από λίγα λεπτά σε ένα πράγμα ή ότι δεν έχει την δυνατότητα να καταλαβαίνει τι ακριβώς ακούει, έστω και αν λέει ή δείχνει ότι όντως καταλαβαίνει.
‘‘Τα παιδιά φαίνεται να ανταποκρίνονται στο άγχος με διαφορετικούς τρόπους’’
Σήμερα το protionline.gr κάνει μια συνομιλία συνοπτική, ξεκάθαρη και ουσιαστική με την Πέννυ Καράμπελα, Ειδική Ψυχολόγο με Ειδίκευση στη Θεραπεία Παιδιών και Εφήβων και Ειδίκευση στην Οικογενειακή Θεραπεία στη σύγχρονη οικογένεια, και προσπαθεί να “ισορροπήσει” κοινωνικά, αφενός ανάμεσα στις ανάγκες των γονέων να έχουν ένα “ψυχικά ανθεκτικό” παιδί ένεκα των συνθηκών του κορωνοϊού, αφετέρου να μπορούν να πουν ότι το παιδί τους δεν έχει μείνει “πίσω” από τις γνώσεις που θα έπαιρνε αν όλες του οι επαφές και κυρίως αυτή του σχολείου, ήταν όπως… παλιά, δια ζώσης.
Το σχολείο είναι ένας χώρος κοινωνικοποίησης και συναισθηματικής ανάπτυξης για κάθε παιδί. Τι “στυλ” παιδιών μεγαλώνει στη νέα ελληνική πραγματικότητα που ονομάζεται covid-19; Πόσο διαφορετικά είναι τα πράγματα κοινωνικά, μέσα από τα μάτια ενός παιδιού;
Το σχολείο είναι πράγματι ένας χώρος κοινωνικοποίησης και συναισθηματικής ανάπτυξης για κάθε παιδί και στην παρούσα φάση της ζωής τους η καθημερινότητά τους έχει διαταραχθεί σημαντικά. Η πανδημία και ο εγκλεισμός έχουν επιφέρει σοβαρές συνέπειες στη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών και φαίνεται να είναι σαφώς πιο έντονες από αυτές των ενηλίκων. Η διακοπή της δια ζώσης εκπαίδευσης, των σωματικών δραστηριοτήτων και των ευκαιριών κοινωνικοποίησης έχουν συμβάλλει στην διατάραξη της φυσιολογικής ανάπτυξης των παιδιών. Η επαφή με φίλους και η δυνατότητα για παιχνίδι συμβάλλουν σημαντικά στη συναισθηματική ευεξία των παιδιών. Σύμφωνα με έρευνες, περισσότερα από τα μισά παιδιά που δεν ήρθαν σε επαφή με φίλους ανέφεραν ότι αισθάνονται λιγότερο χαρούμενα, πιο ανήσυχα και λιγότερο ασφαλή.
Η πανδημία έχει προκαλέσει μια σειρά από προβλήματα στα παιδιά: μοναξιά, απάθεια, αϋπνίες, μειωμένη δραστηριότητα και αδυναμία συγκέντρωσης. Πώς μπορεί η σύγχρονη ελληνική οικογένεια να αποφύγει κάτι τέτοιο;
Όταν τα μέλη μίας οικογένειας ζουν σε ένα περιορισμένο χώρο για μεγάλο χρονικό διάστημα και συνεχώς “βομβαρδίζονται” από πληροφορίες σχετικά με την πανδημία μπορεί να αναπτύξουν αισθήματα πλήξης, άγχους, ανησυχίας και πανικού. Μπορεί επίσης, να εμφανίσουν συναισθήματα κατάθλιψης και φόβου, καθώς επίσης και σωματικές ενοχλήσεις, όπως η συμφόρηση στο στήθος και η αϋπνία. Όλες αυτές οι αντιδράσεις είναι φυσιολογικό να συμβαίνουν σε περιόδους αυξημένου άγχους. Τα παιδιά φαίνεται να ανταποκρίνονται στο άγχος με διαφορετικούς τρόπους, όπως συμπτώματα προσκόλλησης στο πρόσωπο αναφοράς (γονείς, φροντιστές), έντονη ανησυχία, απόσυρση, θυμό ή ευερεθιστότητα, δυσκολίες στον ύπνο, πόνο στο στομάχι ή στο κεφάλι και φόβο ότι θα μείνουν μόνα τους. Κατά τη διάρκεια της δύσκολης αυτής περιόδου με την πανδημία, σε μία οικογένεια που περνάει περισσότερο χρόνο μαζί αυξάνονται οι ευκαιρίες ουσιαστικής επικοινωνίας των γονέων με τα παιδιά τους. Τα μέλη της οικογένειας αποτελούν την βασική πηγή υποστήριξης, γεγονός που τα βοηθάει να αισθάνονται ασφάλεια και να διατηρούν μία πιο θετική στάση και σκέψη. Τα παιχνίδια γονέα – παιδιού μπορούν να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για την ενίσχυση του δεσμού μεταξύ τους, την ανακούφιση από το άγχος και την δημιουργία της ανθεκτικότητας στα παιδιά. Σύμφωνα με ερευνητικά στοιχεία το έντονο άγχος των γονέων φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με αυξημένες αναφορές συναισθηματικών και συμπεριφορικών συμπτωμάτων στα παιδιά. Η οργάνωση καθημερινών οικογενειακών δραστηριοτήτων που απαιτούν από όλα τα μέλη της οικογένειας να συμμετάσχουν, όπως η συμμετοχή σε σωματική άσκηση, αφήγηση ιστοριών και παιχνιδιών συντελεί αποτελεσματικά στη μείωση του άγχους. Μέσω του παιχνιδιού δύναται να βελτιωθεί και η ικανότητα ενός παιδιού να ρυθμίζει τα συναισθήματά του. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αναγνωρίσουν τα συναισθήματά τους, ενισχύοντάς τα να εκφραστούν μέσω της ζωγραφικής, της τέχνης και της χειροτεχνίας. Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, να παρέχουν εξηγήσεις σχετικά με το τι συμβαίνει και να τους δίνουν απλά παραδείγματα για το τι πρέπει να κάνουν για να προστατεύσουν τον εαυτό τους και τους γύρω τους. Είναι σημαντικό οι γονείς να μην αφήνουν τα παιδιά σε κατάσταση άγχους και ανησυχίας. Να τα ενθαρρύνουν να εκφράζουν τις απορίες τους και τα συναισθήματά τους και να τους υπενθυμίζουν ότι κατανοούν τις ανησυχίες τους και τους φόβους τους και ότι είναι διαθέσιμοι για συζήτηση και υποστήριξη, όποτε το χρειάζονται.
Τα παιδιά δεν νοσούν σοβαρά από κορωνοϊό και ελάχιστοι θάνατοι παιδιών έχουν αναφερθεί από την πανδημία. Όμως τα παιδιά είναι θύματα του κορωνοϊού με πολλούς άλλους έμμεσους τρόπους. Έχει αλλάξει κατά πολύ πλέον η ζωή τους;
Οι έρευνες επιβεβαιώνουν τις σημαντικές επιπτώσεις της πανδημίας στα παιδιά. Η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών αναφέρει αύξηση αρνητικών συναισθημάτων λόγω του Covid-19. Είναι εμφανές ότι η καθημερινότητα των παιδιών έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό λόγω των παρόντων υγειονομικών συνθηκών. Ωστόσο, παρατηρήθηκε ότι τα περισσότερα παιδιά προσαρμόστηκαν γρήγορα στα νέα δεδομένα, συμμορφώθηκαν στη χρήση της μάσκας και στα σχετικά μέτρα πρόληψης, ακόμα και σε πιο μικρές ηλικίες. Στην καθημερινότητά τους, έχουν παρατηρηθεί αλλαγές ως προς το ωράριο του ύπνου και η αύξηση των ωρών μπροστά στην οθόνη (PC, laptop, tablet ή smartphone), κάτι το οποίο προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία στους γονείς. Επίσης, είναι ανησυχητικό το ότι έχει παρατηρηθεί αύξηση των οικογενειακών συγκρούσεων και του ποσοστού ενδοοικογενειακής παιδικής λεκτικής κακοποίησης και παραμέλησης. Ο εγκλεισμός δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την αναζήτηση βοήθειας και στήριξης από υπηρεσίες πρόνοιας και ψυχικής υγείας.
Τα Παιδιά με Ειδικές Ανάγκες δεν ήταν ποτέ ανεξάρτητα. Αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα και περισσότερα από τα… μισά ειδικά σχολεία, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, δεν έχουν καταφέρει να αντιμετωπίσουν τις επιπρόσθετες μαθησιακές ανάγκες αυτών των παιδιών, εν μέσω του κορωνοϊού. Ποια είναι η επόμενη μέρα γι’ αυτά τα παιδιά;
Σύμφωνα με την έρευνα της ¨Action Aid Hellas¨ το 2014, εκτιμάται ότι στην Ελλάδα μόλις το 15% των παιδιών με αναπηρίες φοιτούσε σε κάποιο σχολείο, είτε ειδικό είτε γενικό. Σήμερα οι έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η πανδημία δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο τη θέση αυτών των παιδιών καθώς στην «Έκθεση Παρακολούθησης της Παγκόσμιας Εκπαίδευσης της UNESCO για το 2020» διαπιστώθηκε, μεταξύ άλλων, ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας περίπου το 40% των χωρών με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα δεν υποστηρίζει τους μαθητές με αναπηρίες, ώστε να συμπεριληφθούν στην εξ αποστάσεως μάθηση. Στις περιπτώσεις που πραγματοποιείται και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση παρουσιάζονται αρκετά προβλήματα που δυσχεραίνουν την αποτελεσματικότητά τους.
Στην Ελλάδα από την δεύτερη καραντίνα και μετά, τα ειδικά σχολεία συνέχισαν κανονικά τη λειτουργία τους, με σκοπό να αποφευχθούν τα προβλήματα και οι επιπτώσεις που θα είχε μία τέτοια απόφαση για την ψυχοσυναισθηματική ζωή και ανάπτυξη των παιδιών που φοιτούν σε αυτά. Τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρίες βιώνουν τις επιδράσεις της πανδημίας σε διαφορετικό βαθμό και ρυθμό, ανάλογα με τις αδυναμίες και τα δυναμικά που διαθέτουν. Επίσης, σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζει η ύπαρξη υποστήριξης αλλά και άλλων προστατευτικών παραγόντων, στον τρόπο που λειτούργησε το κάθε παιδί και η κάθε οικογένεια κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Στην Αιγιάλεια έχει παρατηρηθεί ότι στις… γειτονιές ή στις συνοικίες, πολλά παιδιά “αγνοούν” πια τις υγειονομικές συνθήκες και εντολές. Μαζεύονται για παιχνίδια, ποδήλατο, κοινές δράσεις ή ποδόσφαιρο. Και βεβαίως, με την απόλυτη συγκατάθεση των κηδεμόνων τους. Μήπως οι Αιγιαλείς κουράστηκαν; Τι “κουβαλάει” η ψυχολογία του παιδιού που ζει και μεγαλώνει στην Αιγιάλεια;
Παρά την εκπληκτική προσαρμοστικότητα που επέδειξαν τα παιδιά στην νέα πραγματικότητα, φαίνεται ότι μετά από τόσους μήνες εγκλεισμού και περιορισμών πλέον έχει επέλθει κόπωση και η επιθυμία για κοινωνική συνδιαλλαγή έχει εντατικοποιηθεί. Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται και στην Αιγιάλεια τον τελευταίο καιρό, ιδιαίτερα καθώς ο καιρός βελτιώνεται. Σύμφωνα με τις έρευνες, τα συναισθήματα ανικανότητας, μοναξιάς και φόβου του κοινωνικού αποκλεισμού, του στιγματισμού ή αποχωρισμού από τα αγαπημένα πρόσωπα είναι κοινά σε οποιαδήποτε επιδημία, ενώ το παρατεταμένο άγχος, η πλήξη και η κοινωνική απομόνωση, καθώς και η έλλειψη υπαίθριου παιχνιδιού, μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερο αριθμό ψυχολογικών προβλημάτων στα παιδιά, όπως το άγχος και ακόμα και η κατάθλιψη. Οι έρευνες επιβεβαιώνουν επίσης, ότι δημιουργούνται συναισθήματα στέρησης και άγχους στα παιδιά όταν δεν μπορούν να παίξουν έξω με τους φίλους τους ή όταν φοβούνται ότι θα έχουν ελλείψεις στην εκπαίδευσή τους.
