ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ΣΤΑ ΝΙΚΟΛΑΙΪΚΑ ΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ 6η ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΠΟΥ ΘΑ ΔΙΑΡΚΕΣΟΥΝ ΩΣ ΤΙΣ 20 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ – ΜΙΛΟΥΝ ΣΤO PROTIONLINE.GR ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΓΚΑΔΟΛΟΥ ΚΑΙ ΕΡΩΦΙΛΗ ΚΟΛΛΙΑ
Η ανεύρεση της πρωτεύουσας της Αχαϊκής Συμπολιτείας, της γνωστής και… άγνωστης ταυτόχρονα Αρχαίας Ελίκης, ήταν ανέκαθεν ένα από τα μεγάλα “στοιχήματα” της σύγχρονης τοπικής ζωής και ο απώτερος στόχος της ευρύτερης αρχαιολογικής αναζήτησης στην Αιγιάλεια. Έπειτα από μία παύση αρκετών μηνών και πολλών… μελετών από τους ειδικούς για το που και πώς θα συνεχιστούν οι έρευνες, ξεκίνησε ήδη η «συνέχεια» της εντατικής ανασκαφής στο οικόπεδο των Νικολαιίκων από την προηγούμενη βδομάδα και θα διαρκέσει μέχρι τις 20 Σεπτεμβρίου, εκτός απροόπτου.
Σκοπός της ανασκαφής είναι να γίνει ένας πραγματικός ¨αγώνας δρόμου¨ προκειμένου να έρθουν και φέτος στο ¨φως¨ όσα περισσότερα αρχαιολογικά στοιχεία γίνεται. Η πολιτεία που βυθίστηκε από τον καταστροφικό σεισμό του 373 π.Χ. είχε οδηγήσει σε έρευνες είτε στον θαλάσσιο χώρο είτε στην ξηρά, κατά καιρούς, όμως τώρα, έρχεται να επικυρώσει την ύπαρξη του ενδιαφέροντός της, με τους Αρχαιολόγους να δένουν κομμάτι – κομμάτι ίσως το πιο ενδιαφέρον “πάζλ” της τοπικής ιστορίας.
Οι ανασκαφές φέρνουν στο ¨φως¨ σπουδαία ευρήματα -13 άτομα η ¨ομάδα κρούσης¨ φέτος
Την περσινή περίοδο και κατά τις ανασκαφές, ήρθαν στο “φως” αρκετά τμήματα από την κεράμωση του αρχαϊκού ναού. Σε άλλο χαμηλότερο επίπεδο, ανασκάφηκε τοίχος που πιθανώς είναι τμήμα κτιρίου του 8ου αι. π.Χ. και ανατολικά αυτού, βρέθηκε στρώμα με συμποτικά αγγεία. Ήρθαν επίσης, αμφορίσκοι μαζί με οστά ζώων και ίχνη καύσης τους που πιθανότατα είναι υπολείμματα λατρευτικών δείπνων. Κάποια χάλκινα αντικείμενα και ορισμένες σιδερένιες αιχμές δοράτων, αλλά και τμήματα ωμοπλίνθων με κονίαμα που διασώζει κόκκινο χρώμα, ήταν τα τελευταία που βρέθηκαν. Η σχεδιαστική αποτύπωση όλων των ανασκαφικών στρωμάτων συνεχίζεται στη φετινή ανασκαφική έρευνα, με το ίδιο κέφι και το ίδιο πάθος από την αρχαιολογική ομάδα, έχοντας μαζί τους και την εργατική ομάδα της ανασκαφής. Μια ομάδα που αποτελείται από 13 άτομα τα οποία θα μετέχουν στις ανασκαφές, σε θέσεις διαφόρων ειδικοτήτων. Η φετινή δράση ξεκίνησε με την ελπίδα ότι τα ευρήματα θα είναι η αρχή ενός “ξεκάθαρου” πλέον κόσμου. Με την μόνιμη και την απόλυτη υποστήριξη της διευθύντριας της 6ης Εφορείας Αρχαιοτήτων Αναστασίας Κουμούση, συνεχίζονται οι έρευνες και ¨στοχεύεται¨ στο πεδίο των εξελίξεων, να γίνει η ¨γέφυρα¨ του τρόπου της ζωής των κατοίκων της Αρχαίας Ελίκης που θα συνδέει άρρητα τους σημερινούς κάτοικους του.
Τα νέα στοιχεία που έρχονται στην ¨επιφάνεια¨ τα δύο τελευταία χρόνια, αφενός γεμίζουν με μεγάλη ¨ευθύνη¨ την τοπική κληρονομιά, αφετέρου δίδουν τη βεβαιότητα πως το επόμενο διάστημα, θα γίνουμε όλοι… μάρτυρες μιας ¨πόλης¨ που μέχρι στιγμής είχε κρύψει το χρονοντούλαπο της ιστορίας στα άδυτα της γης της Αιγιάλειας. To protionline.gr συνομιλεί με τις δύο αρχαιολόγους που ηγούνται της προσπάθειας, την προϊσταμένη του τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού Αναστασία Γκαδόλου – η οποία ζει στο Αίγιο – και την προϊσταμένη της 6ης Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας Ερωφίλη Κόλλια, προσπαθώντας να προσεγγίσει τα ευρήματα που θα… βγουν στην επιφάνεια μέσα από την ¨ματιά¨ του χθες και τη προσπάθεια που έχει ξεκινήσει η ομάδα των αρχαιολόγων από το 2019 και δουλεύει από την Παρασκευή 20 Αυγούστου. Η ανασκαφή θα ολοκληρωθεί στις 20 του ερχόμενου μήνα.
Μιλήστε μας για τον ναό του Ελικωνίου Ποσειδώνα και το λατρευτικό κέντρο της αρχαίας πόλης. Τι χρονολογικά στοιχεία έχουν βρεθεί κατά τις ανασκαφές; Ποια είναι η σημασία των ευρημάτων;
Ερωφίλη Κόλλια: Τα ευρήματα είναι πολύ σημαντικά και φέτος ευελπιστούμε ότι θα γίνουν ακόμα περισσότερα. Έχουν έρθει στο φως το τελευταίο διάστημα, κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών ερευνών και βρίσκονται περίπου 7,5 χιλιόμετρα ανατολικά την πόλη του Αιγίου σε συγκεκριμένο οικόπεδο. Η θέση αυτή, ταυτίζεται πιθανότατα με βάση τα ευρήματα και τις αρχαίες πηγές, με το ιερό του Ελικωνίου Ποσειδώνα των Γεωμετρικών και Αρχαϊκών Χρόνων. Στη θέση έχει ανασκαφεί ένας αψιδωτός γεωμετρικός ναός του 710 π.Χ. περίπου. Είναι ένας πλίνθινος βωμός του 760 – 750 π.Χ., που ήταν το ¨κέντρο¨ της λατρείας πριν την κατασκευή του αψιδωτού ναού, καθώς και η κεράμωση από έναν μεταγενέστερο ναό του 550 προ Χριστού. Τα ευρήματα που έχουν έρθει ως τώρα στο φως, μας βοηθούν να σκιαγραφήσουμε όψεις της κοινωνίας του 8ου αιώνα. Στην Ελίκη, υπήρχε μία ακμάζουσα κοινωνία που ακολουθούσε τις εξελίξεις στον υπόλοιπο ελληνικό χώρο, στην οποία ηγείτο μία τάξη ευγενών – πολεμιστών. Το 2004 ήρθε στο φως ο αψιδωτός ναός του 8ου αι. π.Χ. και η κεράμωση του ναού του 6ου π.Χ. αιώνα και ήταν η πρώτη φορά που ανασκάψαμε λατρευτικά κτίρια της πόλης, που ξέρουμε από τους αρχαίους συγγραφείς ότι καταστράφηκε το 373 από τον μεγάλο σεισμό.
Πότε ήρθαν ουσιαστικά τα πρώτα μεγάλα και σημαντικά ευρήματα;
Αναστασία Γκαδόλου: Η ανακάλυψη της Αρχαίας Ελίκης ξεκίνησε ουσιαστικά στα μέσα του περασμένου αιώνα, κυρίως στον υποθαλάσσιο χώρο ανατολικά του Αιγίου. Ήταν με πρωτοβουλία του αείμνηστου αρχαιολόγου Σπύρου Μαρινάτου και τερματίστηκε το 1973 χωρίς συγκεκριμένα αποτελέσματα. Οι έρευνες ξεκίνησαν εκ νέου το 1988 με πρωτοβουλία της αρχαιολόγου Ντόρας Κατσωνοπούλου και ακολουθήθηκε διαφορετική διεπιστημονική προσέγγιση στο ζήτημα, συνδυάζοντας τις γεωλογικές με τις αρχαιολογικές έρευνες. Οι παραπάνω έρευνες προσδιόρισαν ως πιθανό χώρο στον οποίο θα ήταν δυνατό να αναζητηθεί η αρχαία πόλη την περιοχή μεταξύ των ποταμών Σελινούντα και Κερυνίτη. Το 2004 ήρθε στο φως στο πλαίσιο σωστικής ανασκαφικής έρευνας από την πρώην ΣΤ’ ΕΠΚΑ νυν Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας ο αψιδωτός ναός των γεωμετρικών χρόνων στα Νικολαίικα, ένα πολύ σημαντικό μνημείο όχι μόνο για την περιοχή της Αιγιάλειας αλλά και για ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο. Η ιδιαίτερη σημασία του μνημείου έγκειται στο γεγονός ότι διατηρούνται όλα τα στάδια της εξέλιξης ενός πανάρχαιου τόπου λατρείας. Ως εκ τούτου γίνεται σαφές ότι πρόκειται για έναν αρχαιολογικό χώρο εξέχουσας σημασίας του οποίου η διάσωση και ανάδειξή του κρίνεται απαραίτητη. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα του συγκεκριμένου χώρου είναι η εύκολη πρόσβαση σε αυτόν, δεδομένου ότι βρίσκεται επί της Παλαιάς Εθνικής Οδού και στο κέντρο του σύγχρονου οικισμού. Πρόσφατα εφαρμόστηκε μελέτη φωτισμού ανάδειξής του, αλλά και του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιγίου για το οποίο έχει δρομολογηθεί η επανέκθεσή του, που αναμένεται ότι θα συνεισφέρει στην οικονομική και τουριστική ανάπτυξη της περιοχής.
Οι έρευνες φαίνεται ότι παράγουν εμπειρία και γνώση για την αρχαιολογική επιστήμη και άλλους συγγενικούς κλάδους. Πόσοι και ποιοι άνθρωποι συγκροτούν την όλη δράση της ανασκαφής;
Ερωφίλη Κόλλια: Η φράση «η ανασκαφή είναι μία καταστροφή» είναι πάντα στο μυαλό όλων των αρχαιολόγων πεδίου. Στην προσπάθειά μας να ανασκάψουμε το παρελθόν διαταράσσουμε τα αρχαιολογικά στρώματα που τόσα χρόνια έχουν διατηρηθεί κάτω από τη γη. Πρώτιστο μέλημα των αρχαιολόγων και σκοπός κάθε ανασκαφής είναι όχι να φέρουμε στο φως το εντυπωσιακό εύρημα, αλλά η συλλογή όλων των πληροφοριών που είναι καλά κρυμμένες στη γη. Σε αυτό το σημείο απαραίτητη είναι η συνδρομή πολλών ειδικοτήτων επιστημόνων αλλά πρώτα από όλα εξειδικευμένων εργατών ανασκαφής που φέρνουν στο φως με μεγάλη σπουδή τα ευρήματα. Η καταγραφή κάθε πληροφορίας στο ημερολόγιο και η φωτογραφική και σχεδιαστική τεκμηρίωση είναι το δεύτερο βήμα και σε αυτό το στάδιο η συμβολή του αρχιτέκτονα είναι πολύτιμη. Στην ανασκαφή του ιερού του Ελικωνίου Ποσειδώνα στα Νικολαίικα, επειδή ακριβώς βρισκόμαστε σε ένα αρχαίο λατρευτικό περιβάλλον συμμετέχουν επίσης ένας αρχαιοζωολόγος και ένας αρχαιοβοτανολόγος, προκειμένου να μελετηθούν τα οστά ζώων αλλά και τα οργανικά κατάλοιπα από τις θυσίες και τα λατρευτικά δείπνα που τελούνταν στη διάρκεια των θρησκευτικών τελετών. Είμαστε σίγουροι πλέον ότι στις τελετουργίες στο ιερό, χρησιμοποιούσαν ελιές και σταφύλι, κριθάρι και σύκα.
Αναστασία Γκαδόλου: Σημαντική επίσης είναι η συμβολή του κλάδου των πολιτικών μηχανικών και τοπογράφων μηχανικών για την οριοθέτηση του ανασκαφικού σκάμματος και την ένταξη όλων των αρχαιολογικών στρωμάτων σε ιδιαίτερο σύστημα αναφοράς, αλλά και τις εδαφολογικές, ορυκτολογικές, χημικές και μικροσκοπικές αναλύσεις που απαιτούνται για τη μελέτη των υλικών κατασκευής των αρχαίων οικοδομημάτων που φέρνει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Στο εργαστήριο ο συντηρητής είναι αυτός που θα αποκαταστήσει τα κινητά ευρήματα, κεραμική, χάλκινα και σιδερένια αντικείμενα προκειμένου να καταγραφούν, να μελετηθούν και να δώσουν πολύτιμα στοιχεία για τη χρονολόγηση. Οι αρχαιολόγοι οφείλουν να συνδυάσουν όλα τα παραπάνω στοιχεία, να συμβουλευτούν τη σχετική βιβλιογραφία και τις αρχαίες πηγές και να καταλήξουν σε ορθά συμπεράσματα για τα χαρακτηριστικά και τη φυσιογνωμία της αρχαίας κοινωνίας που έζησε τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν πριν από λίγες μέρες, οπότε έχουμε “ρίξει” όλο το βάρος μας στις εκεί συνθήκες και τα νέα δεδομένα. Σίγουρα θα υπάρξουν νέα στοιχεία.
Πώς προέκυψε η συγκεκριμένη έρευνα;
Ερωφίλη Κόλλια: Το 2004 οι φύλακες αρχαιοτήτων του Μουσείου Αιγίου κλήθηκαν στο πλαίσιο των υπαλληλικών υποχρεώσεων και της εργασιακής ρουτίνας να παρακολουθήσουν την εκσκαφή για την ανέγερση μίας οικοδομής στα Νικολαίικα, εργασία που λαμβάνει χώρα σε κάθε εκσκαφή στην ευρύτερη περιοχή, όπως είναι γνωστό. Η εκσκαφή δεν ολοκληρώθηκε καθώς σε πολύ μικρό βάθος από την επιφάνεια του εδάφους, ήρθε στο φως ο αψιδωτός ναός και το οικόπεδο δεσμεύτηκε στο πλαίσιο της αρχαιολογικής νομοθεσίας από την αρμόδια Δημόσια Υπηρεσία, την ΣΤ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, νυν Εφορεία Αρχαιοτήτων Αχαΐας και ξεκίνησε σωστική ανασκαφική έρευνα. Τα αποτελέσματα ήταν τόσο σημαντικά που αποφασίστηκε άμεσα η απαλλοτρίωση του ακινήτου η οποία και ολοκληρώθηκε σε γρήγορο χρόνο.
Ποιο είναι το χρονικό πλάνο; Οι οικονομικές ενισχύσεις από το υπουργείο επαρκούν; Υπάρχουν χορηγοί;
Αναστασία Γκαδόλου: Η ανασκαφή από το 2019 διεξάγεται πλέον ως συστηματική ανασκαφική έρευνα, συνεχίζεται και θα συνεχιστεί για χρόνια. Γενικότερος στόχος του προγράμματος είναι η διερεύνηση των διαφόρων φάσεων του σημαντικού αυτού λατρευτικού κέντρου της αρχαίας πόλης της Ελίκης, καθώς και των κοινωνικοπολιτικών χαρακτηριστικών της κοινωνίας της εποχής μέσα από τη μελέτη των αρχιτεκτονικών καταλοίπων και των προσφορών προς τη λατρευόμενη θεότητα. Οικονομικές ενισχύσεις από το υπουργείο δεν υπάρχουν αλλά τα έξοδα καλύπτονται από χορηγούς: τον Όμιλο COSMOTE, το νοσοκομείο Metropolitan και την εταιρεία Singer-France. Πολύτιμη είναι και η συνδρομή της ΔΗ.Κ.ΕΠ.Α. Η ανασκαφή χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας και υλοποιείται στο πλαίσιο της Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτιστικής Ανάπτυξης, η οποία υπεγράφη τον Αύγουστο του 2021 από την Υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και τον Περιφερειάρχη Νεκτάριο Φαρμάκη.
Η Αιγιάλεια έχει απίστευτα μεγάλη “δύναμη” σε αρχαιολογικούς χώρους. Μιλήστε μας για τις υπόλοιπες ανασκαφές που γίνονται. Ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας γι’ αυτές;
Ερωφίλη Κόλλια: Όλες οι αρχαιολογικές θέσεις είναι πολύ σημαντικές για την ιστορία και τον κόσμο της Αιγιάλειας, όπως είναι η αρχαία Αίγειρα και η αρχαία Κερύνεια στη θέση του σύγχρονου χωριού Μαμουσιά. Πολύ σημαντική επίσης για την ιστορία της περιοχής είναι η ανασκαφή στη Σελιάνα που έχει πραγματοποιηθεί από την αρχαιολόγο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αχαΐας Χριστίνα Κατσαρού και ήδη έχει ξεκινήσει τη μελέτη και τη δημοσίευσή της. Στην Τραπεζά, έχει ανασκαφεί από τον αρχαιολόγο Ανδρέα Βόρδο ένας δωρικός ναός του 6ου αι. π.Χ αφιερωμένος στη Θεά Αθηνά με εκπληκτικής τέχνης αρχιτεκτονικά γλυπτά που εκτίθενται προσωρινά στο Μουσείο Πατρών και σύντομα θα αποτελέσουν τμήμα της μόνιμης έκθεσης του αρχαιολογικού Μουσείου Αιγίου. Ο ναός είναι το κέντρο του ιερού της αχαϊκής πόλης Ρύπες, κάτοικοι της οποίας αποίκησαν στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας.
Αναστασία Γκαδόλου: Όπως πολύ εύστοχα έχει παρατηρήσει ο συνάδελφος Ανδρέας Βόρδος, οι δύο αυτές αρχαιολογικές θέσεις βρίσκονται σε “διάλογο” και έχουν κοινά χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα την βεβαιωμένη ανασκαφικά πραγματοποίηση λατρευτικών δείπνων, καθώς και στις δύο θέσεις έρχονται στο φως οστά ζώων και χειροποίητη κεραμική καθώς και στρώματα με πολλές καύσεις. Οι καύσεις ερμηνεύονται είτε ως υπολείμματα θυσιών, είτε ως υπολείμματα μαγειρικής.
Ο ναός της Αρτέμιδος Αοντίας που έχει ανασκαφεί από τον επίτιμο Έφορο Αρχαιοτήτων Μιχάλη Πετρόπουλο στη θέση Ρακίτα, ήταν το κέντρο μίας θρησκευτικής ένωσης από τον 8ο ήδη π.Χ αιώνα, ένας ιερός τόπος που συγκεντρώνονταν προσκυνητές από διάφορα μέρη της Αχαΐας αλλά και γενικά της Πελοποννήσου, όπως η Κορινθία και η Λακωνία. Η μελέτη του συγκεκριμένου ιερού συνεχίζεται από την Κωνσταντίνα Ακτύπη, αρχαιολόγο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αχαΐας σε συνεργασία με τον ανασκαφέα.
