ΜΕ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ «HERMA» – ΜΙΑ ΨΗΦΙΑΚΗ ΚΑΙ ΟΝΕΙΡΙΚΗ ΤΑΛΑΝΤΕΥΣΗ ΛΕΞΕΩΝ/ΝΟΗΜΑΤΩΝ, ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΩΝ ΤΟΠΙΩΝ ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΙΚΩΝ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΩΝ
Ο Βασίλης Ψαρράς, εικαστικός και Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών, της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, συμμετέχει με το έργο του, «Herma», στη διεθνή έκθεση σύγχρονης τέχνης «Ονειρεύονται τα Ηλεκτρικά Πρόβατα: Η Ανθρώπινη Κατάσταση στην Εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης», σε επιμέλεια του Δημήτρη Τρίκα, η οποία παρουσιάζεται στην Αθήνα, από 21 Νοεμβρίου έως 22 Δεκεμβρίου.
Ο Αιγιώτης δημιουργός, που εκπροσωπεί επάξια την περιοχή σε μία τόσο σημαντική διοργάνωση, μιλά σήμερα στην «Π» για το έργο του, την έκθεση, καθώς και τα νέα ερωτήματα που θέτει η σύγχρονη τέχνη.
Τι περιλαμβάνει το έργο σας που φέρει τον τίτλο «Herma»;
Το Herma αποτελεί μια εμβυθιστική βίντεο εγκατάσταση τρίπτυχο από ψηφιακό βίντεο, ποίηση και ηχοτοπίο. Ξεκινώντας από το προσωπικό μονόστιχο «we are all cities» (ελλ: είμαστε όλοι πόλεις), διαμορφώνω 21 λέξεις – μεταφορικές πόλεις με την κατάληξη -cities (αγγλικά), οι οποίες περιγράφουν την πολυδιάστατη ανθρώπινη κατάσταση μέσα από οικουμενικές έννοιες, συνθήκες, διαδικασίες, υλικότητες, μοτίβα, αντιθέσεις και προοπτικές. Είμαστε όλοι πόλεις λοιπόν – πόλεις ηλεκτρισμένες (Electricities), πόλεις ικανές (Capacities), πόλεις φευγαλέες (Fugacities), πόλεις φρικαλέες (Atrocities), πόλεις ιστορικές (Historicities), πόλεις αναλώσιμες (Caducities), πόλεις τοξικές (Toxicities) ανάμεσα σε άλλα. Το Herma ως έργο αποτελεί μια ψηφιακή και ονειρική ταλάντευση λέξεων/νοημάτων, φανταστικών τοπίων και κειμενικών πειραματισμών με νέες λέξεις να γεννιούνται από αυτές τις 21 φράσεις, μεταξύ μικρο και μακρο κλίμακας, εμπνεόμενο από το σώμα, το μυαλό, το κύτταρο, την πόλη, την κοινωνία, την τεχνολογία, την φιλοσοφία, την επιστήμη. Το έργο αναδεικνύει ένα διαμοντέρνο (metamodern) ερμαϊκό σημείο για αναστοχασμό – ένα τεχνοποιητικό κατώφλι νοημάτων σε μια εποχή νέων προκλήσεων σε τεχνολογικό, κοινωνικό και γεωπολιτικό επίπεδο. Στην τωρινή έκθεση, ο επισκέπτης θα συναντήσει το έργο ως ένα εξελισσόμενο βίντεο τρίπτυχο στον χώρο, εμπνεόμενο από τα ζωγραφικά τρίπτυχα της Αναγέννησης ή στις καθολικές εκκλησίες.
Ίσως έχει σημασία να αναφέρουμε την εννοιολογική αφετηρία του έργου, η οποία δεν είναι άλλη από την έννοια του <έρματος> – τον πέτρινο σωρό και εκ των υστέρων ερμαϊκή στήλη – σε κατώφλια, σύνορα και σταυροδρόμια εντός και εκτός πόλεων στην αρχαιότητα. Ένα σημείο για προσανατολισμό, προστασία από τον Ερμή και στοχασμό για τον ανώνυμο ταξιδιώτη. Παρομοίως συναντάμε το θαλάσσιο έρμα ως ευστάθεια στα πλοία, τις θρυμματισμένες πέτρες (έρμα) στις σιδηροδρομικές γραμμές αλλά βεβαίως και το ηθικό έρμα – μια εσωτερική πυξίδα προς αναζήτηση ισορροπίας, οι αρχές και τα κίνητρα σε κάθε άτομο. Η ιδέα του έργου με απασχολεί από το 2019, όμως μόνο προσφάτως παρουσιάστηκε μια πρώτη εκδοχή της ως επιτελεστική ομιλία/γραφή (performance writing) με συνδυασμό σε πραγματικό χρόνο εικόνας από μικροσκόπιο χεριού, στο International Forum of Performance Art (IFPA).
Μιλήστε μας για την Έκθεση
Το Herma αποτελεί ένα νέο έργο που παρουσιάζω αυτή την περίοδο στην διεθνή έκθεση σύγχρονης τέχνης Ονειρεύονται τα Ηλεκτρικά Πρόβατα, σε επιμέλεια του Δημήτρη Τρίκα (δημοσιογράφος, επιμελητής), σε 4 ιστορικά κτίρια του κέντρου της πρωτεύουσας – στο Παλαιό Χημείο, το Μαράσλειο Διδασκαλείο, το Μέγαρο Στάη και το Γρυπάρειο Μέγαρο, στην Αθήνα. Είμαι χαρούμενος για την πρόσκληση αυτή η οποία ήρθε σε μια εποχή που η ιδέα του Herma ήδη εξελισσόταν – κυρίως όμως για το ότι συμμετέχει σε μια έκθεση που αναφέρεται σε κρίσιμα και κομβικά ζητήματα της εποχής.
Η έκθεση φιλοξενεί νέα και παλιά έργα 55 διεθνών καλλιτεχνών και καλλιτεχνικών ομάδων, τα οποία συμπληρώνονται από ένα δυναμικό δημόσιο πρόγραμμα που περιλαμβάνει performances, μουσικά δρώμενα και στρογγυλά τραπέζια με περί τους 50 ομιλητές και ομιλήτριες. Με σημείο αφετηρίας τις οραματικές ιδέες της Χάνα Άρεντ στο εμβληματικό φιλοσοφικό της έργο, «Η Ανθρώπινη Κατάσταση (1958)» αλλά και του Φίλιπ Κ. Ντικ, στο καλειδοσκοπικό μυθιστόρημά του «Το Ηλεκτρικό Πρόβατο», που ενέπνευσε και το περίφημο film του Ρίντλεϊ Σκοτ, “Blade Runner” τοποθετώντας την ιστορία και τους πρωταγωνιστές του σε μια διαλυμένη Γη, γεμάτη συντρίμμια και ραδιενεργή σκόνη, η έκθεση διερευνά τη δύσκολη σχέση της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) με τη Δημοκρατία και αντίστροφα, θέτοντας καίρια ερωτήματα για το μέλλον της ανθρωπότητας σε έναν κόσμο που διαμορφώνεται διαρκώς και αυξανόμενα από τους αλγόριθμους και τις ψηφιακές τεχνολογίες. Το project πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, του Δήμου Αθηναίων, του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) και του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ και υπό την αιγίδα της Νομικής Σχολής Αθηνών ΕΚΠΑ, καθώς και την στενή συνεργασία με την Σχολή των Επιστημών της Αγωγής και άλλων τμημάτων του ΕΚΠΑ.
H έκθεση πραγματοποιείται υπό την Αιγίδα και με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, του Δήμου Αθηναίων, του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) και του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ και υπό την αιγίδα της Νομικής Σχολής Αθηνών – Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, καθώς και την στενή συνεργασία με την Σχολή των Επιστημών της Αγωγής και άλλων τμημάτων του ΕΚΠΑ.
Πόσο εύκολο είναι να αποτυπωθεί μέσω της τέχνης, η ανθρώπινη κατάσταση στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης; Μπορούν μέσω της τέχνης να δοθούν απαντήσεις για το μέλλον της ανθρωπότητας;
Κάτι τέτοιο αποτελεί ένα σύνθετο αλλά όμορφο εγχείρημα, κυρίως γιατί πιθανώς στο υπόβαθρο να υπάρχει η έννοια του δημιουργού, όμως η πολυπλοκότητα τόσο της ανθρώπινης κατάστασης όσο και μιας νέας εποχής με σύνθετα δεδομένα το καθιστά δύσκολο να απαντηθεί. Η Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) αναμφίβολα μπορεί να μας προσφέρει μια σειρά από μεταφορές που αναδεικνύουν την σχέση αλλά και σύγκρουση ανθρώπινου – μηχανικού, φυσικού και τεχνητού. Βεβαίως, η παράμετρος των διαφορετικών αντιλήψεων είναι σημαντική καθώς ανά κοινωνίες/περιβάλλοντα η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να θεωρηθεί απειλή ενώ αλλού εργαλείο προόδου. Στην σημερινή εποχή, νομίζω κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τρόπους χρήσης της για δημιουργία ψευδών ειδήσεων σε κοινωνικό και γεωπολιτικό επίπεδο, με αποτέλεσμα την επικράτηση αναχρονιστικών ιδεών και λαϊκισμών.
Κατά μια έννοια, εμφανίζεται και εδώ η ιδέα του έρματος. Η ενσωμάτωση μορφών ΑΙ στην σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία δείχνει κάτι που ίσως μπορεί να ιδωθεί και στο παρελθόν – από την εννοιολογική τέχνη και τον Marcel Duchamp στις αρχές του 20ου αιώνα, έως την άνθηση της performance art στα μέσα του, αλλά και τον ερχομό της ψηφιακής τέχνης (τέλη 20ου) – κάποιος μπορεί να εντοπίσει ένα κοινό μοτίβο: την έμφαση στην ιδέα, το πλαίσιο, την οδηγία, τον κώδικα. Σε εξαιρετικά νέες μορφές τέχνης που ενσωματώνουν κριτικά στοιχεία από ΑΙ (Lev Manovich), κάποιος τελικά είναι σε θέση να αντιληφθεί την δύναμη της ιδέας, της γλώσσας, της ανάλυσης, ως δομικά στοιχεία στην δημιουργία με ΑΙ – και ως εκ τούτου όχι κάτι που δίδεται έτοιμο. Θεωρώ πως δεν είναι οι απαντήσεις, αλλά τελικά τα νέα ερωτήματα που θέτει η σύγχρονη τέχνη ως αφετηρίες προβληματισμού και διαλόγου, και τα οποία μπορούν να ανοίξουν νέες πόρτες φαντασίας, συμμετοχικότητας και προόδου.
