Πώς έπεσε η Κωνσταντινούπολη, η πάλαι ποτέ Βασιλεύουσα, πανίσχυρη πρωτεύουσα του Βυζαντίου
Στις 29 Μαΐου 1453, συντελείται η Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Η«Βασιλεύουσα», όπως αποκαλούσαν την λαμπερή και πανίσχυρη πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που ίδρυσε ο Μέγας Κωνσταντίνος και μετέπειτα αποτέλεσε την πρωτεύουσα του Βυζαντίου όπως καθιερώθηκε αργότερα να αποκαλούμε την αυτοκρατορία αυτή, έπεσε μετά από πολιορκία στα χέρια των Οθωμανών και του εμβληματικού ηγέτη τους, Μωάμεθ Β’.
Φυσικά, η Πόλη δεν έπεσε εν μία νυκτί.
Γράφει στο «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της 29ης Μαΐου του 1938, ο Κωνσταντίνος Σπανούδης:
»Η άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως δεν είνε, όπως συνήθως θεωρείται, απλούν αποτέλεσμα της πολιορκίας, που έστησεν ο φιλόδοξος και κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του πολεμικού μένους της φυλής του και της αγρίας απολαύσεως του μάχεσθαι σουλτάνος Μωάμεθ ο Β’.
»Είναι ζήτημα που την αρχήν του πρέπει να την ζητήση κανείς εξ ενός εις την θέσιν που περιήλθεν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία μετά την άλωσιν της Πόλεως από τους σταυροφόρους και εξ άλλου εις το πνεύμα με τον οποίον είχαν διαποτισθή οι προσήλυτοι του ισλαμισμού, ήδη από της εμφανίσεως αυτού του αρχηγού της νέας θρησκείας, απέναντι της μεγίστης και πλουσιωτάτης Πόλεως “του οφθαλμού των πόλεων πασών, του στεφάνου δόξης και ευφροσύνης της γης”.
»Διότι όλων η φαντασία εξεκαίετο από το όραμά της. Όλοι προς αυτήν απέβλεπαν, άλλοι με θαυμασμόν και κατάπληξιν και άλλοι με φθόνον και βουλιμίαν. Δεν ημπορεί να συγκρατήση την κατάπληξίν του όταν την βλέπη ο Άραψ Χασάν Αλή ελ Χερεμπή, αλλά και να μην εκδηλώση τον φθόνον του και περιγράφοντάς την να μην ανακράξη: Ο Θεός να δώση εν τω απείρω ελέει του και τη μεγαλοδωρία του να την καταστήση μητρόπολιν του Ισλαμισμού.
Προσπάθεια αιώνων
»Η προσπάθεια διά την άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως ήτο ζήτημα πολλών γενεών του Μουσουλμανικού κόσμου. Επτακόσια ολόκληρα χρόνια εκυοφορείτο και εμεγάλωνεν ο πόθος αυτός.
»Είχε γίνει μία παράδοσις μεγάλη και ιερά εις σημείον που να διακηρύσσεται ως δόγμα πίστεως ότι ο προφήτης Μωάμεθ είχε συνομιλήσει διά το ζήτημα αυτό με τον Θεόν και ότι είχεν ακούσει από αυτόν ότι η μεγάλη ημέρα της κρίσεως δεν θα έλθη πριν ή αλωθή η Πόλις από τους υιούς της Άγαρ.
»Δι’ αυτό οι Άραβες την επολιόρκησαν επτά φοράς. Και οι Τούρκοι πέντε εις διάστημα 57 μόλις ετών. Αυτό ακόμη ερμηνεύει την ακάθεκτον ορμήν των πολεμιστών του Μωάμεθ μετά το πρωί εκείνο της 29ης Μαΐου».
Προφητείες και μαντείες
»Σταδιακά η Άλωσι της Πόλης έγινε «θέμα προφητειών και προρρήσεων εις την φαντασίαν τόσον του Μουσουλμανικού κόσμου, όσον και των Βυζαντινών. Αστρολόγοι και μάγοι που είχαν πάντοτε μεγάλην πέρασιν και εις τους Βυζαντινούς Αυτοκράτορας και τους Καλίφας και τους Σουλτάνους προέλεγαν και προεφήτευαν διάφορα πράγματα που εξήπταν ακατάπαυστα την φαντασίαν του πλήθους.
Παρακμή και καθίζηση
Ιστορικοί και μελετητές αναλύουν με σαφήνεια τη μη αναστρέψιμη παρακμή και καθίζηση στην οποία οδήγησαν την Κωνσταντινούπολη και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία γενικότερα, οι Σταυροφόροι κατακτητές.
Γράφει στο «ΒΗΜΑ» τον Μάιο του 2003 ο Αυγουστίνος Ζενάκος:
«Για την επιβίωσή της η Κωνσταντινούπολη πάλεψε θαρραλέα αλλά η μοίρα της είχε ήδη προδιαγραφεί 249 χρόνια πριν, όταν την είχαν κουρσέψει οι Σταυροφόροι και οι Ενετοί της χριστιανικής Δύσης.
»Το βυζαντινό κράτος διασπάστηκε τότε σε τρία μέρη: στην Αυτοκρατορία της Νικαίας, στο Δεσποτάτο της Ηπείρου και στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Ετσι, όταν το 1259 ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, σφετεριστής του αυτοκρατορικού θρόνου της Νικαίας, κατόρθωσε με τη βοήθεια των Γενουατών να διώξει τους Ενετούς από την Κωνσταντινούπολη και μετά από δύο χρόνια, το 1261, να στεφθεί ο ίδιος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ως Μιχαήλ H’ ο Ελευθερωτής, η αυτοκρατορία ήταν πλέον διαμελισμένη και συρρικνωμένη και η Βασιλεύουσα λεηλατημένη και πάμπτωχη».
(…)
» Τα άλλοτε πλούσια βυζαντινά λιμάνια και αστικά κέντρα τα κατείχαν Φράγκοι, και στη Μικρά Ασία οι Τούρκοι γίνονταν όλο και πιο απειλητικοί. Το εσωτερικό της αυτοκρατορίας σπαρασσόταν από εμφύλιες διαμάχες.
»H αδυναμία – και πολλές φορές η αμέλεια – των αυτοκρατόρων να προφυλάξουν τα ανατολικά σύνορα από την επέλαση των Οθωμανών στέρησε το Βυζάντιο από τους πλούσιους σιτοβολώνες της Μικράς Ασίας και από τη δυνατότητα στρατολόγησης ανδρών.
»Ετσι, ταλανισμένη από εμφυλίους πολέμους, από την πανώλη του 1347 που εξόντωσε πάνω από το ένα τρίτο του πληθυσμού της, έχοντας χάσει όλες σχεδόν τις κτήσεις της (ακόμη και τη Θεσσαλονίκη), με μόνο το Δεσποτάτο του Μορέως να επιβιώνει και να ανθεί πνευματικά κα πολιτιστικά, και με τον κλοιό των Τούρκων να σφίγγει αδιάκοπα γύρω της, η Κωνσταντινούπολη στις αρχές του 15ου αιώνα ήταν πλέον μια πόλη-κράτος και όχι πρωτεύουσα αυτοκρατορίας».
Η πολιορκία ξεκινά
Φτάνουμε έτσι στον Μάρτιο του 1453, όταν και αρχίζει η πολιορκία της Πόλης που θα οδηγήσει στην Άλωσή της.
«Το μεγάλο κανόνι του Ουρβανού, πάνω σε ειδικά φτιαγμένο τροχοφόρο που το έσερναν 60 βόδια, έφθασε και αυτό. Ο Μωάμεθ εμφανίστηκε στις 5 Απριλίου επικεφαλής των 12.000 επιλέκτων γενιτσάρων του και έστησε τη χρυσοκόκκινη σκηνή του στην Κοιλάδα του Λύκου, μερικές εκατοντάδες μέτρα έξω από την πύλη του Αγίου Ρωμανού».
Τα κακά νέα είναι ο ότι ο τουρκικός στόλος καταλαμβάνοντας τα Πριγκιπονήσια και έχοντας υπό τον έλεγχο του τις ακτές της Προποντίδας «στραγγάλισε» τον ανεφοδιασμό της πολιορκούμενης Πόλης.
Στις 6 Απριλίου ο Μωάμεθ ζητά από τους Κωνσταντινουπολίτες να παραδώσουν τη Πόλη υποσχόμενος ότι ο στρατός του δεν θα βλάψει κανέναν, δηλώνοντας παράλληλα ότι σε αντίθετη περίπτωση δεν θα έδειχνε κανέναν οίκτο. Οι πολιορκημένοι απάντησαν αρνητικά και οι Οθωμανοί ξεκίνησαν την επίθεσή τους.
Βασικό στοιχείο των πρώτων ημερών ήταν ότι οι πολιορκητές είχαν προμηθευτεί ισχυρότατα κανόνια, νέας, για τα δεδομένα της εποχής, τεχνολογίας. Αρχικά πάντως οι αμυνόμενοι μπορούσαν και επισκεύαζαν, έστω υποτυπωδώς τις φθορές στα απόρθητα ως τότε τείχη της Πόλης.
Η κατάληψη του Κεράτιου Κόλπου
Το κομβικότερο γεγονός στη μοιραία αυτή πολιορκία της Κωνσταντινούπολης, ήταν ότι οι Οθωμανοί κατόρθωσαν να καταλάβουν με τα πλοία τους τον Κεράτιο κόλπο. Οι Βυζαντινοί όπως και προηγούμενες περιόδους πολέμου είχαν κλείσει την είσοδο του κόλπου, με μία μεγάλη σιδερένια αλυσίδα, που δενόταν από τη μία πλευρά του ως την άλλη.
Ο Μωάμεθ Β’ όμως βρήκε τελικά τρόπο να εισέλθει το ναυτικό του στον Κεράτιο Κόλπο.
«Ακολούθησε τη συμβουλή ενός ιταλού μηχανικού να μεταφέρει τα πλοία του από την ξηρά. Πράγμα που έκανε, ενώ ταυτόχρονα κρατούσε τους Βυζαντινούς απασχολημένους με τους συνεχείς βομβαρδισμούς στα χερσαία τείχη της Πόλης.
»Οι χιλιάδες εργάτες που είχε στη διάθεσή του ο σουλτάνος κατασκεύασαν κιλλίβαντες οι οποίοι ποντίστηκαν στη θάλασσα από την πλευρά του Γαλατά, δέθηκαν πάνω τους τα πλοία και μετά τα τράβηξαν με τροχαλίες. Με τον τρόπο αυτόν γύρω στα 70 πλοία μεταφέρθηκαν μέσα στον Κεράτιο Κόλπο.
»Στις 22 Απριλίου οι Βυζαντινοί βρέθηκαν προ τετελεσμένου γεγονότος. H απόπειρα του ηρωικού Ενετού Τζιάκομο Κόκο να πυρπολήσει τα τουρκικά πλοία απέτυχε. H εκδίωξη του τουρκικού στόλου από τον Κεράτιο ήταν πλέον αδύνατη».
Η τελευταία νύχτα
Η είσοδος των Οθωμανών στον Κεράτιο κόλπο, ήταν και η αρχή του οριστικού τέλους για την Κωνσταντινούπολη. Οι βομβαρδισμοί των τειχών εντείνονται ενώ οι πολιορκητές προσπαθούν να μπουν στην Πόλη και μέσα από σήραγγες που σκάβουν κάτω από τα τείχη. Φτάνουμε έτσι στην τελευταία νύχτα πριν την άλωση.
«Το βράδυ της 28ης Μαΐου στην Αγία Σοφία ορθόδοξοι και καθολικοί ιερείς φόρεσαν τα επίσημα άμφιά τους και λειτούργησαν από κοινού μπροστά σε ένα ποίμνιο ενωμένο για πρώτη και τελευταία φορά.
H επίθεση άρχισε λίγο μετά τα μεσάνυχτα. Οι Τούρκοι βασίστηκαν στον όγκο των δυνάμεών τους. Οι λιγοστοί υπερασπιστές της πόλης ωστόσο συνέχιζαν να τους αποκρούουν, τόσο που μια κάποια ελπίδα έλαμψε για λίγο. Αλλά σε κάποια στιγμή ο Ιουστινιάνης (σ.σ. Ιωάννης Ιουστινιάνης, γενουάτης στρατιωτικός, υπερασπιστής της Κωνσταντινούπολης) τραυματίστηκε [σοβαρά] και ζήτησε από τους άνδρες του να τον μεταφέρουν στο πλοίο του. H γραμμή της άμυνας έσπασε. (…)
»Τότε ο τελευταίος βυζαντινός αυτοκράτορας (σ.σ. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος) ξήλωσε από τη στολή του τα διακριτικά που μπορούσαν να προδώσουν το αξίωμά του και όρμησε προς τα τείχη. Δεν τον ξαναείδε ποτέ κανείς».
Υπήρξε Κερκόπορτα;
Οι Οθωμανοί τελικά κατορθώνουν και εισβάλουν στην Πόλη. Οι συνεχείς κανονιοβολισμοί είχαν προκαλέσει ανοίγματα στα εξωτερικά και εσωτερικά τείχη της Κωνσταντινούπολης.
Πολύ συζήτηση γίνεται πάντα, όταν αναφερόμαστε στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης, για την Κερκόπορτα, την πύλη από την οποία, λέγεται, ότι μπήκαν στην Κωνσταντινούπολη οι πολιορκητές.
Η Κερκόπορτα ήταν μια μικρή πύλη στα εσωτερικά τείχη, που το μισό της τμήμα βρισκόταν κάτω από το επίπεδο του εδάφους. Οι ιστορικοί απορρίπτουν κατηγορηματικά ότι υπήρξε προδοσία και πως η Κερκόπορτα ανοίχθηκε από κάποιον Κωνσταντινοπολίτη και θεωρούν πολύ πιθανό να βρήκαν οι πολιορκητές τη συγκεκριμένη πύλη αφύλαχτη.
Σημειώνουν επίσης ότι οι πολιορκητές, έχοντας προωθηθεί τόσο κοντά στα εσωτερικά τείχη, βρήκαν πολλά ακόμα σημεία από τα οποία μπόρεσαν να μπουν στην Πόλη.
