-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-
αύται δ’ εισίν … Αίγειρα, Πελλήνη, Βούρα, Καρύνεια – Πολύβιος 2.41.8
Συνεχίζοντας την αφήγησή μας για την αρχαία Κερύνεια από το προηγούμενο άρθρο μου (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ), θα σας παρουσιάσω σήμερα τις αρχαιότητες στο Πάνω Βουνί, σε απόσταση περίπου 1 χλμ. από τα σωζόμενα ερείπια της ελληνιστικής πόλης στο Κάτω Βουνί, για τα οποία έγραψα στο προηγούμενο άρθρο, μέρος Ι.
Στο πιο στρατηγικό σημείο του υψώματος στο Πάνω Βουνί (εικόνα 1 κεντρική) που κατοπτεύει το φαράγγι του Βουραϊκού απέναντι από το Κάστρο του Καθολικού, όπου τοποθετείται η προς Α γειτονική πόλη της Βούρας, βρίσκεται το ξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία κτισμένο πάνω στα ερείπια αρχαίου ιερού (εικόνα 2).
Η θέση, που φέρει την ιδιαίτερη ονομασία «Ελληνικό», είναι γνωστή από παλιά καθώς στους γύρω αγρούς-αμπελώνες έχουν βρεθεί ήδη από τον περασμένο αιώνα σημαντικά αρχαία, μεταξύ των οποίων άφθονη κεραμική, μαρμάρινες κεραμίδες στέγης, αρχιτεκτονικά μέλη κτιρίων αλλά και θραύσματα αρχιτεκτονικών γλυπτών από την διακόσμηση αρχαίου ναού.
Νεότερες ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν πρόσφατα στο σημείο που βρίσκεται το ξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία, έφεραν στο φως, σχεδόν στην σημερινή επιφάνεια, τα ερείπια κτιρίου μεγάλων διαστάσεων που ανήκει σε ναό δωρικού ρυθμού (εικόνα 3) καθώς και κατάλοιπα βωμού και άλλων κτισμάτων κοντά του, που σώζονται σε κακή κατάσταση διατήρησης εξαιτίας της καλλιέργειας σε αυτή την θέση για πολλά χρόνια και δεδομένου ότι έχει χρησιμοποιηθεί εύθρυπτος ψαμμίτης λίθος για την κατασκευή τους. Δυτικότερα του ιερού και σε μικρή απόσταση, ανασκάφηκε μικρότερος ναός του ύστερου 4ου αιώνα π.Χ. με μακρά χρήση μέχρι τουλάχιστον τους ρωμαϊκούς χρόνους (εικόνα 4).
Στα ευρήματα από την ανασκαφή του μεγάλου ναού που χρονολογείται στις πρώτες δεκαετίες του 5ου αιώνα π.Χ., συμπεριλαμβάνεται σημαντικός αριθμός θραυσμάτων μαρμάρινων αρχιτεκτονικών γλυπτών από τα αετώματα του ναού που προστίθενται στα ήδη γνωστά θραύσματα που είχαν βρεθεί από ντόπιους την δεκαετία του 1960 και είχαν παραδοθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιγίου. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τμήμα κεφαλής πολεμιστή που φοράει κράνος προς τα δεξιά (εικόνα 5) και το κάτω τμήμα αγάλματος πεπλοφόρου γυναικείας μορφής που με γυμνά πόδια κινείται προς τα δεξιά (εικόνα 6).
Στα νεότερα ευρήματα από τα αετωματικά γλυπτά, συμπεριλαμβάνεται εξαιρετικής τέχνης κεφαλή κάπρου που παραπέμπει στο κυνήγι του Καλυδωνίου κάπρου ως θέματος του ενός από τα αετώματα του ναού. Η ανεύρεση μαρμάρινων θραυσμάτων από τα ακρωτήρια αλλά και κεραμίδες στέγης, δείχνει ότι ο ναός εκτός από τα αετώματα, είχε και μαρμάρινη στέγη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το μάρμαρο από το οποίο κατασκευάστηκε ο ναός στην Κερύνεια προέρχεται από το νησί της Πάρου, που ως γνωστόν διέθετε το πολυτιμότερο και διασημότερο μάρμαρο στον αρχαίο κόσμο.
Η κατασκευή ενός ναού από μάρμαρο της Πάρου σηματοδοτεί δύο πράγματα: την σπουδαιότητα του ναού και την απόφαση μιας ισχυρής και πλούσιας πόλης που θα μπορούσε να αναλάβει ένα τόσο δαπανηρό και μεγαλειώδες έργο. Στην περίπτωση της Κερύνειας, η πόλη που παρήγγειλε το έργο ήταν αναμφίβολα η Ελίκη, στην ορεινή επικράτεια της οποίας ανήκε η Κερύνεια. Με βάση τα λίγα θραύσματα των μαρμάρινων γλυπτών που έχουν γίνει γνωστά μέχρι σήμερα από τον ναό της Κερύνειας και λόγω της συστηματικής μελέτης μου για την γλυπτική της αρχαίας Πάρου, θεωρώ ότι τα αετωματικά γλυπτά του ναού είναι πιθανότατα έργα παριανού εργαστηρίου.
Η σχολή γλυπτικής της Πάρου, μια από τις σπουδαιότερες στον αρχαίο κόσμο, δημιούργησε κορυφαία και πρωτοποριακά έργα γλυπτικής ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του 6ου αιώνα π.Χ. που κόσμησαν την ίδια την Πάρο αλλά και τα μεγάλα ιερά της αρχαιότητας, από την Δήλο στις Κυκλάδες μέχρι την Ακρόπολη και την Αττική, τους Δελφούς και την Ολυμπία. Η παρουσία, επομένως, παριανού μαρμάρου και γλυπτών έργων παριανής τεχνοτροπίας στην επικράτεια της Ελίκης, αναδεικνύει την σπουδαιότητα των πόλεων της αρχαίας Αιγιάλειας αυτή την περίοδο και εντάσσει την περιοχή στο δίκτυο των εμπορικών δρόμων εξαγωγής και διάδοσης της περίφημης Παρίας Λίθου προς τα δυτικά, κατά τον πρώιμο 5ο αιώνα π.Χ. Ακόμη δυτικότερα, στο μεγάλο ιερό της Ολυμπίας, διάφορα μνημεία συμπεριλαμβανομένου και του μεγαλοπρεπούς ναού του Διός κατασκευάστηκαν από μάρμαρο της Πάρου. Με βάση τα ανασκαφικά στοιχεία από την Ολυμπία, έχει εκτιμηθεί ότι για την οροφή και μόνον του ναού του Διός, που ήταν μαρμάρινη, τα λατομεία της Πάρου προμήθευσαν περίπου 1300 τόνους μαρμάρου ενώ για τα αρχιτεκτονικά γλυπτά του ναού (αετώματα, μετόπες) χρειάστηκαν άλλοι 265 τόνοι! Για άλλα διάσημα έργα στην Ολυμπία, όπως η Νίκη του Παιωνίου (περί το 420 π.Χ.) (εικόνα 7) και ο Ερμής του Πραξιτέλη (περί το 340 π.Χ.) (εικόνα 8), χρειάστηκαν επιπλέον 37 και 10 τόνοι παριανού μαρμάρου αντίστοιχα.
Πληροφορίες για την θέση της Κερύνειας στο ύψωμα Β της Μαμουσιάς, στα Ν της Ελίκης, μας δίνει ο περιηγητής Παυσανίας που περιγράφει την πορεία που έπρεπε να ακολουθήσει κανείς για να φθάσει από την παραλιακή πεδιάδα, όπου η θέση της Ελίκης, στην ορεινή ενδοχώρα, όπου βρισκόταν η Κερύνεια. Για να φθάσει, λοιπόν, εκεί ο επισκέπτης έπρεπε να στρίψει προς τα δεξιά αμέσως μετά την Ελίκη, και ακολουθώντας πορεία προς Ν να προσεγγίσει την Κερύνεια, που βρίσκεται σε όρος πάνω από την λεωφόρο. Υπενθυμίζω ότι η λεωφόρος που ακολουθεί ο περιηγητής με κατεύθυνση από Δ προς Α, δηλαδή από Πάτρα προς Κόρινθο, πράγματι διασχίζει την πεδιάδα της Ελίκης στο παραλιακό τμήμα της, όπως έχει δείξει η ανακάλυψή της από την ερευνητική μας ομάδα σε μήκος 1300 μ. μεταξύ Ελίκης-Ριζομύλου-Νικολαιίκων, και για την οποία σας μίλησα στο 4ο κατά σειράν άρθρο μου για την Ελίκη (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ).
Ο ποταμός που διατρέχει την περιοχή δυτικά της Κερύνειας (εικόνα 9), δηλαδή από δεξιά όπως ανεβαίνει κανείς προς το βουνό, μετά την στροφή προς τα δεξιά από την λεωφόρο σύμφωνα με τον Παυσανία, είναι πιθανότατα ο αρχαίος Κερυνίτης, το όνομα του οποίου διατηρεί το ποτάμι και σήμερα.
Εάν ο Κερυνίτης ήταν ο επόμενος προς Α ποταμός, δηλαδή ο σημερινός Βουραϊκός, όπως έχουν κάποιοι στο παρελθόν υποστηρίξει, ο Παυσανίας θα τον είχε συναντήσει μετά την κάθοδό του από την πόλη, αφού κατέβηκε και πάλι στην λεωφόρο για να συνεχίσει την πορεία του προς ανατολάς και να επισκεφθεί την γειτονική πόλη της Βούρας. Αλλά ακόμη και εάν δεχθούμε ότι ο αρχαίος περιηγητής δεν επέστρεψε στην λεωφόρο, όπως έχει από κάποιους προταθεί, αλλά συνέχισε την διαδρομή από το ορεινό τμήμα προς την Βούρα (περιοχή Κάστρου στο Άνω Διακοπτό), θα συναντούσε τον σημερινό Βουραϊκό (αρχαίο Κερυνίτη κατά την αντίθετη άποψη) μετά την αναχώρησή του από την Κερύνεια και όχι κατά την άνοδο προς αυτήν, όπως σαφώς προκύπτει από το αρχαίο κείμενο. Ο σημερινός Κερυνίτης είναι ο αρχαίος ομώνυμος ποταμός, ενώ ο σημερινός Βουραϊκός είναι πιθανότατα ο αρχαίος Ερασίνος, το ποτάμι που κατέβαινε από την Αρκαδία στον αιγιαλό της Βούρας, όπως αναφέρει ο γεωγράφος Στράβων.
Επομένως, η σειρά των ποταμών κατά την πορεία του Παυσανία μετά την έξοδό του από την πόλη του Αιγίου και μέχρι την περιοχή που άρχιζε η επικράτεια της Βούρας είναι η εξής: Σελινούς, Κερυνίτης, Ερασίνος (σημ. Βουραϊκός). Για το σπήλαιο του Βουραϊκού Ηρακλή που αναφέρει ο Παυσανίας ενδιάμεσα και σε απόσταση 30 σταδίων (περίπου 5.5. χλμ.) από την Ελίκη, θα σας μιλήσω στην επόμενη ενότητα που θα αφορά στην πόλη της Βούρας.
• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 01 Τα παραλιακά ιερά του Αιγίου
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 02 Τα ιερά της πόλης και της Αγοράς του Αιγίου
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 03 Το αρχαίο Αίγιον: από τα προϊστορικά χρόνια έως το 373 π.Χ.
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 04 Το αρχαίο Αίγιον: από το 373 π.Χ. μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 05 Η αρχαία πόλη των Ρυπών, μέρος I
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 06. Η αρχαία πόλη των Ρυπών, μέρος II
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 7. Αρχαία Ελίκη: η πρωτεύουσα πόλη, μέρος I
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 8. Αρχαία Ελίκη: η πρωτεύουσα πόλη, μέρος IΙ
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 9. Αρχαία Ελίκη: η πρωτεύουσα πόλη, μέρος IΙI
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 10. Αρχαία Ελίκη: η πρωτεύουσα πόλη, μέρος IV
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 11. Αρχαία Κερύνεια, μέρος Ι