-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-
Αίγειρα, Αιγαί, Βούρα, Ελίκη, Αίγιον, Ρύπες, Πατρέες Ηρόδοτος, 1.145
Συνεχίζοντας την περιήγηση στην Αιγιάλεια με πορεία προς Α ακολουθώντας την διήγηση του Παυσανία, μετά την Βούρα, για την οποία έγραψα στα δύο αμέσως προηγούμενα άρθρα μου (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΚΑΙ ΕΔΩ), έφθανε κανείς στην περιοχή της πόλης των Αιγών. Στην ίδια γεωγραφική θέση τοποθετούνται οι Αιγές, σύμφωνα και με τον ιστορικό Ηρόδοτο, δηλαδή ανάμεσα στην Αίγειρα (ανατολικά) και την Βούρα (δυτικά) όταν κανείς ακολουθεί την αντίστροφη πορεία από Α προς Δ.
Η πόλη των Αιγών είναι αναμφισβήτητα μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Αιγιάλειας, ίσως μάλιστα στους προϊστορικούς χρόνους να ανήκε και αυτή στις πόλεις του μυκηναϊκού βασιλείου του Αγαμέμνονα, την άκρα δυτική επικράτεια του οποίου αποτελούσε ο αρχαίος Αιγιαλός (Αιγιάλεια) με κύριες πόλεις την Ελίκη, το Αίγιον και την Υπερησίη (Αίγειρα), όπως εμφανίζονται στον Ομηρικό Κατάλογο των Πλοίων (Ιλιάδα, 569-575).
Αν και οι Αιγές δεν συμπεριλαμβάνονται σε αυτόν τον Κατάλογο, η αναφορά στα Ομηρικά έπη σημαντικού ιερού του Ποσειδώνα στην περιοχή της πόλης, αποτελεί ισχυρή ένδειξη για την συμπερίληψή της στις μυκηναϊκές πόλεις της Αιγιάλειας. Το ιερό στις Αιγές αναφέρεται στην Ιλιάδα (8.203-204) από κοινού με το περίφημο ιερό του θεού στην Ελίκη, ως τα δύο κέντρα λατρείας του Ποσειδώνα στα οποία οι έλληνες αφιέρωναν δώρα πολλά και όμορφα. Ωστόσο υπάρχει και η εκδοχή ότι το αναφερόμενο ιερό των Αιγών δηλώνει τις ευβοϊκές Αιγές και όχι τις αχαϊκές, όπου βρισκόταν η κατοικία του Ποσειδώνα στα βάθη μιας λίμνης (Ιλιάδα 13.21).
Κατά την άποψή μου που έχω δημοσιεύσει στον τόμο της Ελίκης ΙΙ, 1998, σελ. 251-265 (εικόνα 1), η αναφορά του Ποσειδώνος στον Ομηρικό Ύμνο ως κατόχου των Αιγών με επίθετο χαρακτηρισμού της πόλης το ‘ευρεία’ (ευρείας Αιγάς), όπως αντίστοιχα και στην περίπτωση της Ελίκης που επίσης χαρακτηρίζεται στην Ιλιάδα (2.575) ως ευρεία, είναι δηλωτική των αχαϊκών Αιγών και όχι των ευβοϊκών. Την επικράτεια των Αιγών (περιοχή σημ. Ακράτας) που στα δυτικά εκτεινόταν μέχρι τον Βουραϊκό ποταμό (σημ. Λαδοπόταμος παρά τον Πλάτανο) ενώ ανατολικά συνόρευε με την Αίγειρα, διέρρεε ο ποταμός Κράθις, από τον οποίο προήλθε και το όνομα του κυριότερου ποταμού στην περιοχή της Συβάρεως, αποικία που ίδρυσε η Ελίκη περί το 730 π.Χ. στην Κάτω Ιταλία. Η απόδοση της ονομασίας του κύριου ποταμού της περιοχής των Αιγών στον αντίστοιχο της αποικίας, υποδηλώνει προφανώς την συμμετοχή αποίκων και από τις Αιγές, μαζί με τους Βουραίους, στην υπερπόντια αυτή επιχείρηση της Ελίκης.
Στην ευρύτερη περιοχή της Ακράτας (Άνω Ακράτα, παραλία Ακράτας) έχουν γενικά βρεθεί κατά καιρούς αρκετές και σημαντικές αρχαιότητες. Σύμφωνα με τις σχετικές αναφορές, πρόκειται κυρίως για ευρήματα τάφων, κεραμική, ερείπια σημαντικών οικοδομημάτων και αρχιτεκτονικά ευρήματα, όπως αρχαϊκό δωρικό κιονόκρανο που βρέθηκε κοντά στον ναό του Αγ. Γεωργίου στην Ακράτα πιθανότατα από αρχαίο ναό των Αιγών (εικόνα 2 κεντρική), μαζί με δομικό υλικό από μνημειώδες οικοδόμημα και άλλα σημαντικά ευρήματα, όπως τμήμα πήλινου περιρραντηρίου που μεταφέρθηκε στο Μουσείο Πατρών την δεκαετία του 1960.
Μερικές δεκαετίες αργότερα, με αφορμή εργασίες εκσκαφής θεμελίων σε περιοχή του σημερινού χωριού Άμπελος στα ανατολικά της Ακράτας, αποκαλύφθηκαν κατάλοιπα αρχαίων κτιρίων και τα θεμέλια αρχαίου τείχους (εικόνα 3) κτισμένου από πώρινους ογκολίθους, με πλίνθινη ανωδομή που διασώζει μερικές σειρές ωμών πλίνθων. Πρόκειται για ένα από τα σπάνια παραδείγματα χρήσης ωμού πηλού στην αρχαιότητα σε δημόσια κτίσματα και οχυρωματικά έργα που αποκαλούνται ‘γήινα τείχη’.
Κεραμίδες στέγης, θραύσματα αγγείων και πίθων είναι διάσπαρτα στον χώρο, ενώ σημαντική έκταση καταλαμβάνει το αρχαίο λατομείο (εικόνα 4) από κροκαλοπαγή βράχο, από το οποίο εξορύσσονταν οι λίθοι για την εξασφάλιση του υλικού δόμησης του οικισμού. Η αρχαία θέση στην Άμπελο, που εκτείνεται σε πλάτωμα βόρεια του χωριού με θέα προς την θάλασσα (εικόνα 5) και είναι φύσει προστατευμένη από τους ορεινούς όγκους στα νότιά της, έχει θεωρηθεί ως πιθανή για την ταύτισή της με την πόλη των Αιγών. Ως άλλη πιθανή θέση έχει προταθεί η Άνω Ακράτα, με βάση κυρίως τα ευρήματα περί την εκκλησία του Αγ. Γεωργίου που αναφέρθηκαν πιο πάνω αλλά και την ανακάλυψη ναόσχημου κτιρίου στην περιοχή του Κραθίου, στο ύψος της Ν.Ε.Ο. Κορίνθου-Πατρών το 1967.
Στην ορεινή επικράτεια της πόλης των Αιγών θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι ανήκε σημαντικός αρχαίος οικισμός που βρίσκεται στην θέση Έρημο Χωριό, νότια του σύγχρονου Καλαμιά του πρώην Δήμου Ακράτας, στην δυτική όχθη του ποταμού Κράθι. Τα ορατά ερείπια του οικισμού, δηλαδή αναλημματικοί τοίχοι, θεμέλια κτιρίων (εικόνα 6), και η θέση του νεκροταφείου από κεραμοσκεπείς, κιβωτιόσχημους και τάφους σε πίθους καταλαμβάνουν και τις δύο πλευρές μιας απότομης πλαγιάς κατά μήκος του αγροτικού δρόμου που οδηγεί από τον Καλαμιά προς την Κάτω Ποταμιά και φθάνει ως τις όχθες του Κράθι.
Ανάμεσα στα σωζόμενα κτιριακά κατάλοιπα, περιλαμβάνεται και κτίριο μεγάλων διαστάσεων που βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του χώρου και ανήκει πιθανότατα σε κάποιο σημαντικό δημόσιο οικοδόμημα του οικισμού (εικόνα 7). Πήλινες κεραμίδες και επιφανειακή κεραμική, κυρίως των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, είναι ορατά στον χώρο.
Η θέση στο Έρημο Χωριό φαίνεται πως ήταν σε χρήση ήδη από την γεωμετρική περίοδο (τελευταίο τέταρτο του 8ου αιώνα π.Χ.), όπως δείχνουν ευρήματα ταφής σε πίθο αυτής της εποχής που αποκαλύφθηκε κατόπιν παράδοσης μιας οινοχόης στο Μουσείο του Αιγίου (εικόνα 8) και υπόδειξης της θέσης προέλευσής της από κάτοικο της περιοχής. Από τον ταφικό πίθο, προήλθαν και άλλα τρία αγγεία μαζί με μεταλλικά αντικείμενα και ένα χάλκινο δαχτυλίδι, κτερίσματα στον νεκρό που ήταν πιθανόν πολεμιστής, όπως δείχνουν η σιδερένια αιχμή δόρατος και το σιδερένιο εγχειρίδιο που τον συνόδευαν. Το νεκροταφείο κατελάμβανε σημαντικής έκτασης χώρο στην πλαγιά μεταξύ του αγροτικού δρόμου και της όχθης του ποταμού, όπως δείχνουν κατάλοιπα τάφων στην περιοχή.
Δεδομένου ότι, όπως παρουσίασα πιο πάνω, η θέση της τειχισμένης κλασικής πόλης στην Άμπελο μάλλον σωστά ταυτίζεται με την αρχαία πόλη των Αιγών που βρισκόταν κοντά στην θάλασσα, σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, η ορεινή πόλη στο Έρημο Χωριό που βρίσκεται και σε σχετικά κοντινή απόσταση με την Άμπελο, πιθανότατα αποτελούσε ισχυρό εσωτερικό δήμο της επικράτειας των Αιγών.
Ανάλογα είναι τα παραδείγματα και από άλλες πόλεις της Αιγιάλειας: η Κερύνεια π.χ. ήταν αρχικά ισχυρός δήμος της επικράτειας της Ελίκης στην ορεινή της ενδοχώρα, η αρχαία πόλη στην περιοχή Κούμαρι-Τραπεζά ήταν αντίστοιχα ένας σημαντικός εσωτερικός δήμος της πόλης του Αιγίου, η πόλη στο Κάστρο Διακοπτού αποτελούσε το ορεινό κέντρο της παραλιακής Βούρας.
Αν και η αναφορά στις αρχαίες πηγές φαίνεται να συνδέει την πόλη των Αιγών με σημαντικό ιερό του Ποσειδώνα, πανελλήνιας μάλιστα εμβέλειας, στα νομίσματα της πόλης που είναι μέχρι σήμερα γνωστά, ο θεός που απεικονίζεται είναι ο Διόνυσος.
Στις δύο κύριες κοπές ασημένιων νομισμάτων της πόλης, που χρονολογούνται η πρώτη στον πρώιμο 5o αιώνα π.Χ. και η δεύτερη στον ύστερο 5o/πρώιμο 4o αιώνα π.Χ., στον εμπροσθότυπο εικονίζεται το πρόσθιο μέρος κατσίκας στραμμένης προς τα αριστερά (εικόνα 9) ή δεξιά, με το σημείο αποκοπής του σώματος να φέρει διακόσμηση από πέρλες. Στον οπισθότυπο, κεφαλή του θεού Διονύσου με στεφάνι κισσού προς τα δεξιά, η οποία στα παλαιότερα νομίσματα (αρχές 5oυ αιώνα π.Χ.) φέρει χαρακτηριστικά αρχαϊκά (εικόνα 10) που αργότερα (τέλη 5ου/αρχές 4ου) ακολουθούν τα κλασικά πρότυπα (εικόνα 11). Η επιγραφή του εθνικού ονόματος των κατοίκων που απαντάται στα νομίσματα είναι ΑΙCΑΙΟΝ (ΑΙΓΑΙΩΝ).
• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 01 Τα παραλιακά ιερά του Αιγίου
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 02 Τα ιερά της πόλης και της Αγοράς του Αιγίου
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 03 Το αρχαίο Αίγιον: από τα προϊστορικά χρόνια έως το 373 π.Χ.
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 04 Το αρχαίο Αίγιον: από το 373 π.Χ. μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 05 Η αρχαία πόλη των Ρυπών, μέρος I
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 06. Η αρχαία πόλη των Ρυπών, μέρος II
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 7. Αρχαία Ελίκη: η πρωτεύουσα πόλη, μέρος I
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 8. Αρχαία Ελίκη: η πρωτεύουσα πόλη, μέρος IΙ
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 9. Αρχαία Ελίκη: η πρωτεύουσα πόλη, μέρος IΙI
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 10. Αρχαία Ελίκη: η πρωτεύουσα πόλη, μέρος IV
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 11. Αρχαία Κερύνεια, μέρος Ι
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 12. Αρχαία Κερύνεια, μέρος ΙI
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 13. Αρχαία Βούρα, μέρος Ι
- Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 14. Αρχαία Βούρα, μέρος ΙI