background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 16. Η αρχαία πόλη της Αίγειρας (Ομηρική Υπερησίη)

Δημοσιεύτηκε στις 08/03/2020
από

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Οι δε Μυκήνας είχον, … οι τε Υπερησίην τε… Πελλήνην τ’ είχον …Αίγιον αμφινέμοντο Αιγιαλόν τ’ ανά πάντα και αμφ’ Ελίκην ευρείαν – Ιλιάδα, 2.569-575

Συνεχίζοντας την πορεία προς Α, μετά την πόλη των Αιγών, για την οποία έγραψα στο προηγούμενο άρθρο μου (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ), ο επισκέπτης συναντούσε την πόλη της Αίγειρας, προτελευταία πόλη της αρχαίας Αιγιάλειας στα Α πριν από την τελευταία και ανατολικότερη Πελλήνη που σήμερα βρίσκεται στα εδάφη της Κορινθίας.

Το αρχαιότερο όνομα της πόλης ήταν Υπερησίη, όπως αναφέρεται στον Ομηρικό Κατάλογο των Πλοίων (2.573). Tο ίδιο όνομα φαίνεται όμως πως παρέμεινε και στους πρώιμους ιστορικούς χρόνους, ίσως σε παράλληλη χρήση με το νεότερο όνομα της πόλης, Αίγειρα, για την προέλευση του οποίου μας πληροφορεί αναλυτικά ο περιηγητής Παυσανίας.

Σύμφωνα, λοιπόν, με την αρχαία διήγηση, το όνομα Αίγειρα δόθηκε στην πόλη από τις αίγες (κατσίκες) σε ανάμνηση της σωτηρίας της από την επίθεση των Σικυωνίων, γεγονός που συνέβη ως εξής: επειδή οι Υπερησιείς φοβήθηκαν ότι δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν επερχόμενη επίθεση των Σικυωνίων, μάζεψαν τις κατσίκες της περιοχής τους και μόλις έπεσε η νύχτα άναψαν τις δάδες που είχαν δέσει στα κέρατα των ζώων και τα άφησαν ελεύθερα στην χώρα. Οι Σικυώνιοι νόμισαν πως οι φλόγες που έβλεπαν να κινούνται, ήταν φωτιές επικουρικού στρατού που ήρθε για να υποστηρίξει τους Υπερησιείς και έτσι γύρισαν στην Σικυώνα χωρίς να επιτεθούν. Το όνομα της πόλης άλλαξε πλέον σε Αίγειρα από τις αίγες και επειδή θεωρήθηκε ότι στην έμπνευση αυτού του σοφίσματος βοήθησε η θεά Άρτεμις, οι κάτοικοι της Αίγειρας ίδρυσαν ιερό στην Άρτεμι Αγροτέρα, θεά του κυνηγιού, στο σημείο όπου κάθισε η πιο επιβλητική από τις κατσίκες που ήταν και η επικεφαλής των άλλων.

Εικόνα 1

Σε νομίσματα της Αίγειρας των ρωμαϊκών χρόνων απεικονίζονται δύο αγαλματικοί τύποι της θεάς: στον ένα τύπο, η ‘Αρτεμις τρέχει προς τα αριστερά, με το δεξί της χέρι προτεταμένο να κρατάει τόξο ενώ με το αριστερό τραβάει βέλος από την φαρέτρα της (εικόνα 1), και στον δεύτερο εικονίζεται ιστάμενη προς τα δεξιά, κρατώντας τόξο με το αριστερό χέρι και τραβώντας βέλος από την φαρέτρα της με το δεξί (εικόνα 2). Τις παραστάσεις πλαισιώνει επιγραφή ΑΙΓΕΙΡΑΤΩΝ. Εκτός από το ιερό της Αρτέμιδος Αγροτέρας που ήταν μάλλον κοντά στην θάλασσα, ο Παυσανίας αναφέρει και ναό της θεάς στην Αίγειρα, στον οποίο υπηρετούσε ως ιέρεια μια παρθένος μέχρι να παντρευτεί.

Εικόνα 2

Στον ναό, ήταν στημένο και λατρευτικό άγαλμα της Ιφιγένειας, της κόρης του Αγαμέμνονα. Επειδή το επίθετο ιφιγένεια συναντάται ως επίθετο της θεάς Αρτέμιδος, φαίνεται πως ο ναός στην Αίγειρα αρχικά ήταν αφιερωμένος στην παλαιότερη θεά Ιφιγένεια που αργότερα απορροφήθηκε από την Άρτεμι.

Σύμφωνα με τον Παυσανία, η άνω πόλη της Αίγειρας είχε το ίδιο όνομα με το επίνειό της που είχε απόσταση από αυτήν 12 στάδια (περίπου 2,2 χλμ). Το επίνειο έχει γενικά ταυτιστεί με τα σημερινά Μαύρα Λιθάρια, λίγα χιλιόμετρα δυτικά από το Δερβένι Κορινθίας, όπου έχουν βρεθεί εντυπωσιακά λείψανα αρχαίας λιμενικής εγκατάστασης των ρωμαϊκών χρόνων, με ενδείξεις καταστροφής από σεισμό (εικόνα 3 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΩΤΟ). Το επίνειο της Αίγειρας είναι το δεύτερο τοπογραφικό σημείο στα Α από το οποίο ο Παυσανίας δίνει την απόσταση του σπηλαίου του Βουραϊκού Ηρακλή, για το οποίο έγραψα στο 2ο άρθρο μου για την Βούρα (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ), ενώ το άλλο σημείο προς τα Δ είναι η Ελίκη. Διαφορετική είναι ωστόσο η απόσταση του λιμανιού της Αίγειρας από την άνω πόλη, κατά τον ιστορικό Πολύβιο, που την τοποθετεί στα 7 στάδια (περίπου 1,3 χλμ).

Εικόνα 4α

Με την απόσταση που δίνει ο περιηγητής Παυσανίας από την ακτή, είναι σύμφωνη η θέση της μυκηναϊκής ακρόπολης (Ομηρική Υπερησίη) στην τοποθεσία Παλαιόκαστρο, όπου οι ανασκαφές του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου έχουν φέρει στο φως αρχιτεκτονικά κατάλοιπα αυτής της περιόδου και λείψανα κτιρίων των πρώιμων ιστορικών χρόνων που πιθανόν ανήκουν σε λατρευτικούς χώρους-ναούς. Μάλιστα το κτίριο, γνωστό ως ναός Β (7ος αιώνας π.Χ.) που αντικατέστησε το προηγούμενο σε αυτή την θέση (ναός Α, 10ος-8ος αιώνας π.Χ.), και συνέχισε να χρησιμοποιείται και στους κλασικούς χρόνους (εικόνες 4α-β, 5 ανθεμωτές κορυφαίες κεραμίδες και πήλινη σίμη με γραπτή διακόσμηση), έχει θεωρηθεί ότι μπορεί να ταυτίζεται με τον ναό της Ιφιγένειας-Αρτέμιδος που περιγράφει ο Παυσανίας, όπως ανέφερα παραπάνω. Για τα τείχη της πόλης έχουν χρησιμοποιηθεί μεγάλοι ορθογώνιοι λίθοι από τοπικό κροκαλοπαγές πέτρωμα που είναι σχετικά εύθρυπτο (εικόνα 6) και γι’ αυτό μικρό μόνον τμήμα τους διατηρείται σε καλή κατάσταση.

Εικόνα 4β

Στην βόρεια πλαγιά της ακρόπολης, αποκαλύφθηκε το λεγόμενο «εστιατόριο» (εικόνα 7), ένα κτιριακό συγκρότημα του 4ου αιώνα π.Χ. που αποτελείται από πολλούς χώρους, με έναν ανδρώνα (χώρος συναθροίσεων ανδρών, διαμορφωμένος με κλίνες) και λουτρό να καταλαμβάνει το κέντρο του. Το δάπεδο του δωματίου του ανδρώνα είναι διακοσμημένο με μερικώς σωζόμενο ψηφιδωτό, στο οποίο απεικονίζονται ζώα, φυτικά μοτίβα και θαλάσσια όντα. Πρόκειται ασφαλώς για κτίριο δημόσιου χαρακτήρα, που μπορεί όμως να σχετίζεται και με την λατρευτική δραστηριότητα στην ακρόπολη. Τα αρχαιολογικά δεδομένα της ανασκαφής δείχνουν ότι τον επόμενο 3ο αιώνα, το κτίριο επεκτάθηκε με την προσθήκη και άλλων χώρων, αποκτώντας δύο ανδρώνες και δύο λουτρά, και φαίνεται πως τελικά εγκαταλείφθηκε στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ.

Εικόνα 5

Εικόνα 6

Στον 4ο αιώνα π.Χ., και ακριβώς στο β’ ή ακόμη και γ’ τέταρτο του αιώνα, χρονολογούνται τα πρώτα νομίσματα της Αίγειρας, γεγονός που ενισχύει την πληροφορία που μας παραδίδει ο γεωγράφος Στράβων για συνοικισμό της Αίγειρας από την γειτονική πόλη των Αιγών, οι κάτοικοι της οποίας κατέφυγαν εκεί περί το 370 π.Χ. μετά τον καταστροφικό σεισμό του 373. Αντίθετα, όπως παρουσίασα στο προηγούμενο άρθρο μου (ΑΡΘΡΟ 15), οι γειτονικές Αιγές έκοψαν ασημένια νομίσματα ήδη στον πρώιμο 5ο αιώνα π.Χ., η παραγωγή των οποίων σταμάτησε μετά το 373 π.Χ. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η πρώτη κοπή νομισμάτων της Αίγειρας που αποτελείται αποκλειστικά από χαλκούς με κεφαλή της θεάς Αθηνάς που φορά κράνος στον εμπροσθότυπο (εικόνα 8) και το πρόσθιο μέρος κατσίκας με επιγραφή ΑΙΓΙ μέσα σε στεφάνι στον οπισθότυπο (εικόνα 9), συμπίπτει με την παραδιδόμενη άφιξη των κατοίκων από τις Αιγές.

Εικόνα 7

 

Εικόνα 8

Τα νομίσματα αυτά είχαν ευρεία χρήση και έχουν βρεθεί σε όλη την Πελοπόννησο αλλά και πέραν αυτής, μέχρι την Θεσσαλία προς Β. Η επόμενη κύρια κοπή της Αίγειρας που αποτελούνταν από ασημένια και χάλκινα νομίσματα, χρονολογείται στα χρόνια της Αχαϊκής Συμπολιτείας στο α’ μισό του 2ου αιώνα π.Χ., ενώ φαίνεται πως δύο ακόμη κοπές πραγματοποιήθηκαν στις αρχές και μετά τα μέσα του 1ου αιώνα π.Χ. Οι τελευταίες κοπές νομισμάτων της Αίγειρας ήταν της εποχής των Σεβήρων (2ος/3ος αι. μ.Χ.).

Εικόνα 9

Στην πρώτη περίοδο κοπής νομισμάτων της πόλης υπό την αιγίδα της Αχαϊκής Συμπολιτείας (α’ μισό του 2ου αιώνα π.Χ.) ανήκει χάλκινο νόμισμα που βρέθηκε στις ανασκαφές μας στην περιοχή της Αρχαίας Ελίκης, στον εμπροσθότυπο του οποίου απεικονίζεται γυμνός ιστάμενος Δίας του τύπου που κρατάει Νίκη με το δεξί του χέρι και σκήπτρο με το αριστερό (εικόνα 10), ενώ στον οπισθότυπο εικονίζεται η καθιστή μορφή της Αχαϊας προς τα αριστερά, κρατώντας στεφάνι στο δεξί και σκήπτρο στο αριστερό χέρι (εικόνα 11).

 

Εικόνα 10

Η Αίγειρα, σε αντίθεση με τις γειτονικές Αιγές που βρισκόταν σε ακμή την εποχή της παλαιότερης Αχαϊκής ομοσπονδίας, ήταν από τις πόλεις που έπαιξαν σημαντικό ρόλο και στην νεότερη που ανασυστάθηκε το 281/280 π.Χ. Η εποχή ακμής της πόλης στον 3ο αιώνα π.Χ., μαρτυρείται από το εντυπωσιακό θέατρο και άλλα κτίρια-ναούς που έχουν αποκαλυφθεί στα βόρεια της ακρόπολης, για τα οποία θα σας μιλήσω στο επόμενο άρθρο μου.

Εικόνα 11

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Διαβάστε περισσότερα:
· ·
Κατηγορίες Άρθρου
ΤΟΠΙΚΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr