background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 19. Αγάλματα από διάσημους γλύπτες στις πόλεις της αρχαίας Αιγιάλειας: Ι. Το Αίγιον

Δημοσιεύτηκε στις 22/04/2020
από

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Συνεχίζοντας την αναφορά μας στην αρχαία Αιγιάλεια, μετά την παρουσίαση των σημαντικών ιστορικών ποταμών της περιοχής (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ), σήμερα θα σας μιλήσω για τα έργα γλυπτικής στα ιερά και τους ναούς της Αιγιάλειας από διάσημους γλύπτες και σχολές γλυπτικής της αρχαιότητας.

Εικόνα 1

Ο πολύτιμος οδηγός μας για τα ιερά και τους ναούς του Αιγίου, ο περιηγητής Παυσανίας, μας πληροφορεί και για τα αγάλματα που είδε μέσα στα ιερά και τεμένη της πόλης. Σε συγκεκριμένες μάλιστα περιπτώσεις, εκτός από την περιγραφή των ίδιων των αγαλμάτων και της σημασίας τους, μας προσφέρει πληροφορίες και για τους δημιουργούς τους. Έτσι, μαθαίνουμε ότι το λατρευτικό άγαλμα της θεάς του τοκετού Ειλείθυιας, στο ιερό της στην άνω πόλη, – το πρώτο μάλιστα ιερό που είδε ο Παυσανίας μετά την είσοδό του στην πόλη του Αιγίου (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ) -, ήταν έργο του διάσημου Μεσσήνιου γλύπτη Δαμοφώντα. Το άγαλμα της θεάς που ήταν όλο σκεπασμένο με λεπτό ύφασμα, ήταν ακρόλιθο, δηλαδή ξύλινο, εκτός από το πρόσωπο και τα άκρα (χέρια και πόδια) που ήταν από μάρμαρο της Πεντέλης. Σε νομίσματα του ρωμαϊκού Αιγίου, αναπαράγεται το διάσημο άγαλμα της θεάς που απεικονίζεται προς τα δεξιά, να κρατάει δάδες με τα δυο της χέρια, μία υψωμένη με το δεξί και μία δεύτερη προς τα κάτω με το αριστερό (εικόνα 1).

Εικόνα 2

Στο τέμενος του θεού της ιατρικής Ασκληπιού, που βρισκόταν κοντά στο ιερό της Ειλείθυιας, τα λατρευτικά αγάλματα που απεικόνιζαν τον Ασκληπιό και την κόρη του Υγεία, ήταν επίσης έργα του γλύπτη Δαμοφώντα από την Μεσσήνη, σύμφωνα με το ενεπίγραφο βάθρο τους που είδε στο ιερό ο Παυσανίας. Και αυτά τα αγάλματα αναπαριστώνται σε νομίσματα του ρωμαϊκού Αιγίου (εικόνα 2, Ασκληπιός και Υγεία), όπως και στην περίπτωση του αγάλματος της θεάς Ειλείθυιας.

Εικόνα 3

Ειδικότερα, σε νομίσματα της περιόδου του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρηλίου (περί το 160-170 μ.Χ.) ο Ασκληπιός του γλύπτη Δαμοφώντα απεικονίζεται καθιστός σε θρόνο προς τα δεξιά, να κρατά μακρύ σκήπτρο στο δεξί του χέρι, με το αριστερό προτεταμένο προς τα αριστερά όπου βρίσκεται βωμός με το ελισσόμενο φίδι, χαρακτηριστικό σύμβολο του θεού ως θεραπευτή των ασθενών (εικόνα 3).

Ο Δαμοφών από την Μεσσήνη ανήκει στους κορυφαίους κλασικιστές γλύπτες της ύστερης ελληνιστικής περιόδου (2ος/1ος αι. π.Χ.), δηλαδή στους καλλιτέχνες που με τις δημιουργίες τους θέλησαν να αναβιώσουν την μεγάλη τέχνη της κλασικής περιόδου (5ος/4ος αι. π.Χ.) αναδεικνύοντας ταυτόχρονα το δικό τους προσωπικό στυλ μέσα σε αυτό το γενικότερο κλίμα της ‘κλασικιστικής κίνησης’. Στα σπουδαιότερα έργα του Δαμοφώντα, συγκαταλέγονται τα λατρευτικά αγάλματα της Δήμητρας και Δέσποινας (Κόρης) για τον ναό της Δέσποινας στην Λυκόσουρα της Αρκαδίας. Οι θεές απεικονίζονται καθιστές σε θρόνο, με την Δήμητρα να κρατά δάδα στο δεξί της χέρι και το αριστερό να ακουμπά στον δεξιό ώμο της Δέσποινας, η οποία φέρει σκήπτρο με το αριστερό χέρι. Τις θεές πλαισιώνουν στα δεξιά της Δέσποινας ο Άνυτος που την ανέθρεψε, ντυμένος με στολή πολεμιστή, ενώ στα αριστερά της Δήμητρας στέκεται η θεά Άρτεμις που φέρει φαρέτρα, κρατά με το δεξί χέρι δάδα και με το αριστερό δύο φίδια, ενώ κοντά στα πόδια της βρίσκεται ξαπλωμένος ο κυνηγετικός της σκύλος (εικόνα 4 κεντρική φωτό).

Εικόνα 5

Εικόνα 6

Εξίσου σπουδαία ήταν και τα λατρευτικά αγάλματα του θεού Ασκληπιού και των γιων του που φιλοτέχνησε ο Δαμοφών για το Ασκληπιείο της Μεσσήνης (εικόνα 5). Στην ίδια πόλη μαρτυρούνται και άλλα αγάλματα του διάσημου γλύπτη, όπως της θεάς Αρτέμιδος και της Μητέρας των Θεών από παριανό μάρμαρο. Ο ίδιος, κατεξοχήν δημιουργός λίθινων λατρευτικών αγαλμάτων, ήταν γνώστης και της τέχνης του ακρόλιθου, δηλαδή αγαλμάτων που κατασκευάζονταν από λίθο και ξύλο, όπως στην περίπτωση του ακρόλιθου αγάλματος της θεάς Ειλείθυιας στο Αίγιον, αλλά και της γλυπτικής του ελεφάντινου, όπως φαίνεται και από το γεγονός ότι προσκλήθηκε από τους Ηλείους να αναλάβει επιδιορθώσεις στο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία στην Ολυμπία, το διασημότερο λατρευτικό άγαλμα του θεού από τον φημισμένο αθηναίο γλύπτη Φειδία.

Εικόνα 7

Σε νομίσματα της Ήλιδας των ρωμαϊκών χρόνων εικονίζεται σε λεπτομέρεια η στεφανωμένη κεφαλή του Δία (εικόνα 6) και ολόκληρο το φειδιακό άγαλμα (εικόνα 7).

Εικόνα 8

Έργα ενός ακόμη διάσημου γλύπτη, του αργείου Αγελάδα, αναφέρει ο Παυσανίας στην πόλη του Αιγίου. Πρόκειται για δύο χάλκινα αγάλματα, ένα του Δία και ένα του Ηρακλή που παριστάνονται σε νεαρή ηλικία, αγένειοι. Σε σχέση μάλιστα με την λατρεία των αγαλμάτων, ο περιηγητής μας πληροφορεί ότι για τους δύο αυτούς θεούς εκλέγονταν κάθε χρόνο δύο ιερείς που αναλάμβαναν να κρατήσουν στο σπίτι τους ένα άγαλμα ο καθένας. Το έθιμο συνδέεται με την ανάληψη καθηκόντων τροφού από τον ιερέα για τον λατρευόμενο θεό-παιδί. Ο Δίας-παιδί του Αιγίου από τον γλύπτη Αγελάδα έχει ταυτιστεί με νομισματικό τύπο του γυμνού όρθιου Δία που κρατάει κεραυνό στο δεξί υψωμένο χέρι και στο προτεταμένο αριστερό έναν αετό, με την επιγραφή ΑΙΓΙΕΩΝ ΠΑΙΣ (εικόνα 8). Η ίδια παράδοση σχετικά με την λατρεία αγάλματος του Δία σε σπίτι ιερέα, παραδίδεται και για τον Δία της Ιθώμης, έργο επίσης του Αγελάδα.

Ο γλύπτης Αγελάδας από το Άργος ήταν, σύμφωνα με την παράδοση, δάσκαλος τριών από τους μεγαλύτερους γλύπτες της κλασικής περιόδου: του Μύρωνα, του Φειδία και του Πολύκλειτου (του τελευταίου που ήταν επίσης από το Άργος αλλά και πολύ νεώτερος, προφανώς μέσα από τους μαθητές συνεχιστές του έργου και της σχολής του). Ο ίδιος ήταν δραστήριος στην υστεροαρχαϊκή περίοδο, περίπου μεταξύ 520-480 π.Χ. και διακρίθηκε ως γλύπτης αγαλμάτων αθλητών και θεών. Η παρουσία αγαλμάτων του γλύπτη Αγελάδα στο Αίγιον, δείχνει πως η πόλη ήδη στα τέλη του 6ου/αρχές 5ου αι. π.Χ. προσκάλεσε ένα διάσημο γλύπτη της εποχής για την κατασκευή δύο σημαντικών αγαλμάτων της πόλης. Η σχέση με την Σχολή του Άργους υποδηλώνεται πιθανώς και από άλλα αγάλματα στο Αίγιον που ονομάζονταν οι «θεοί από το Άργος», όπως διηγείται ο Παυσανίας. Πρόκειται για τέσσερα χάλκινα αγάλματα που ο περιηγητής είδε σε οικοδόμημα στην αγορά του Αιγίου και τα οποία απεικόνιζαν τους θεούς Ποσειδώνα και Δία, την θεά Αθηνά, και τον ημίθεο Ηρακλή.

Εικόνα 9

Πέραν όμως των πληροφοριών που διασώζουν οι αρχαίες πηγές σχετικά με τα παραπάνω έργα, πρόσφατη αρχαιολογική μαρτυρία από την περιοχή του Αιγίου ίσως αναδεικνύει εδώ την επιρροή και μιας άλλης σημαντικής σχολής της υστεροαρχαϊκής/πρώιμης κλασικής περιόδου, εκτός από εκείνη του Άργους. Τα τελευταία χρόνια, ανασκαφικές έρευνες στην Τραπεζά νότια του Αιγίου, έφεραν στο φως σημαντικό αριθμό αρχιτεκτονικών γλυπτών από τα αετώματα του δωρικού ναού, τα ερείπια του οποίου ήταν ήδη γνωστά από περιγραφές ξένων επισκεπτών του 19ου και του 20ου αιώνα (Lebegue, Meyer). Αν και από τα γλυπτά, ελάχιστα μόνον παραδείγματα έχουν δει το φως της δημοσιότητας μέχρι σήμερα, είναι φανερό από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των δημοσιευμένων έργων ότι πρόκειται για δημιουργίες που παραπέμπουν στην τεχνοτροπία μιας από τις πλέον δραστήριες και πλούσιες σχολές γλυπτικής των τελευταίων χρόνων του 6ου/πρώτων δεκαετιών του 5ου αι. π.Χ., δηλαδή της Σχολής της Αίγινας. Τα γλυπτά από τον ναό της Τραπεζάς, αν και υστερο-αρχαϊκά στην σύλληψη (εικόνα 9, κεφάλι κρανοφόρου ήρωα), όπως και οι μορφές των αετωμάτων του ναού της Αφαίας στην Αίγινα, εμπεριέχουν και νέα στυλιστικά στοιχεία της απόδοσης μιας μεγαλύτερης ατομικότητας στις μορφές με απομάκρυνση από την σχηματοποίηση των προηγούμενων χρόνων, που είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της αλλαγής από την αρχαϊκή γλυπτική στην πρώιμη κλασική (εικόνα 10, ακέφαλο άγαλμα Αθηνάς), και φαίνεται να ανήκουν στα πρωιμότερα ίσως έργα αυτής της σειράς.

Εικόνα 10

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Διαβάστε περισσότερα:
· ·
Κατηγορίες Άρθρου
ΤΟΠΙΚΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr