background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 26. Οι λατρείες στις πόλεις της αρχαίας Αιγιάλειας V. Αιγές και Αιγείρα

Δημοσιεύτηκε στις 15/05/2020
από

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Συνεχίζοντας την αναφορά στις λατρείες που μαρτυρούνται στις πόλεις της αρχαίας Αιγιάλειας, μετά την Κερύνεια και την Βούρα για τις οποίες έγραψα στο προηγούμενο άρθρο μου (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ), σήμερα θα σας παρουσιάσω τις λατρείες των δύο ανατολικότερων πόλεων, δηλαδή των Αιγών και της Αιγείρας.

Αιγές: 1. Η Λατρεία του Ποσειδώνα

Ο θεός της θάλασσας και των σεισμών, φαίνεται πως λατρευόταν στην πόλη των Αιγών από τα μυκηναϊκά χρόνια, όπως προκύπτει από την αναφορά της πόλης στα Ομηρικά έπη (Ιλιάδα, 8.203-204) ως κέντρου λατρείας του Ποσειδώνα από κοινού με την Ελίκη, στην οποία βρισκόταν το περίφημο ιερό του θεού με την επωνυμία του Ελικωνίου Ποσειδώνος (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ). Καθώς οι Αιγές δεν συμπεριλαμβάνονται στον Ομηρικό Κατάλογο των Πλοίων (Ιλιάδα, 2.569-575), όπου αναφέρονται η Ελίκη, το Αίγιον και η Υπερησίη (ιστορική Αίγειρα), έχει κατά μία άποψη θεωρηθεί ότι ο υποδηλούμενος στην κοινή αναφορά με την Ελίκη τόπος λατρείας είναι των ευβοϊκών Αιγών, όπου βρισκόταν η κατοικία του Ποσειδώνα στα βάθη μιας λίμνης (Ιλιάδα 13.21).

Εικόνα 1

Η αναφορά ωστόσο του Ποσειδώνος στον Ομηρικό Ύμνο ως κατόχου των Αιγών, με την πόλη να χαρακτηρίζεται ως ‘ευρεία’ (ευρείας Αιγάς), όπως αντίστοιχα και στην περίπτωση της Ελίκης που επίσης χαρακτηρίζεται ευρεία (Ιλιάδα, 2.575), είναι δηλωτική των αχαϊκών Αιγών και όχι των ευβοϊκών, όπως έχω αναλύσει από ετών στο σχετικό άρθρο μου (βλ. στον τόμο της Ελίκης ΙΙ, 1998, σελ. 251-265).

Αιγές: 2. Η Λατρεία του Διονύσου

Εικόνα 2

Η νομισματική μαρτυρία από την πόλη των Αιγών, δείχνει ότι οι κάτοικοι λάτρευαν τον θεό Διόνυσο. Στον οπισθότυπο των δύο κύριων κοπών ασημένιων νομισμάτων της πόλης, που χρονολογούνται η πρώτη στον πρώιμο 5o αιώνα π.Χ. και η δεύτερη στον ύστερο 5o/πρώιμο 4o αιώνα π.Χ., εικονίζεται κεφαλή του θεού Διονύσου με στεφάνι κισσού προς τα δεξιά, η οποία στα παλαιότερα νομίσματα (αρχές 5oυ αιώνα π.Χ.) φέρει χαρακτηριστικά αρχαϊκά (εικόνα 1) που αργότερα (τέλη 5ου/αρχές 4ου) ακολουθούν τα κλασικά πρότυπα απεικόνισης του θεού (εικόνα 2).

Εικόνα 3

Στον εμπροσθότυπο αυτών των νομισμάτων η παράσταση εικονίζει το πρόσθιο μέρος κατσίκας στραμμένης προς τα αριστερά (εικόνα 3) ή δεξιά, με το σημείο αποκοπής του σώματος να φέρει διακόσμηση από πέρλες. Η συνοδευτική επιγραφή ΑΙCΑΙΟΝ (ΑΙΓΑΙΩΝ) ή ΑΙC.

Αιγείρα

Σε αντίθεση με την πόλη των Αιγών, για την οποία οι πληροφορίες είναι πενιχρές αφού στην εποχή του Παυσανία η πόλη είχε παρακμάσει, για την Αιγείρα ο αρχαίος περιηγητής παρέχει αρκετές πληροφορίες αναφορικά με τους ναούς και τα ιερά της.

Η Λατρεία του Διός

Εικόνα 4

Ο Παυσανίας αναφέρει ιερό του Δία με λατρευτικό άγαλμα που παρίστανε τον θεό καθιστό και ήταν κατασκευασμένο από πεντελικό μάρμαρο, έργο του αθηναίου γλύπτη Ευκλείδη που είχε φιλοτεχνήσει και τα λατρευτικά αγάλματα στους ναούς της Βούρας. Μαρμάρινο κεφάλι από άγαλμα υπερφυσικού μεγέθους που βρέθηκε το 1916 στον ναό, γνωστό ως ναό D, στην Αιγείρα, έχει προ πολλού ταυτιστεί με το αναφερόμενο από τον αρχαίο περιηγητή λατρευτικό άγαλμα (εικόνα 4), αν και από νεότερους μελετητές η ταύτιση αυτή έχει αμφισβητηθεί και έχει αντίθετα προταθεί ότι πρόκειται για κεφαλή που ανήκει σε άγαλμα του θεού Διονύσου (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ). Σε νομίσματα της Αίγειρας της εποχής των Σεβήρων, περιόδου Καρακάλλα (202-205 μ.Χ.), φαίνεται πως απεικονίζεται το λατρευτικό άγαλμα του Δία που ο Παυσανίας είδε στο ιερό του στην πόλη της Αίγειρας.

Εικόνα 5

Ο θεός παριστάνεται καθιστός σε θρόνο προς τα αριστερά, να κρατάει Νίκη με το δεξί του χέρι και σκήπτρο με το αριστερό (εικόνα 5), σε τύπο ανάλογο με το διάσημο άγαλμα του Δία της Ολυμπίας από τον περίφημο γλύπτη Φειδία. Επίσης, κεφαλή του Δία προς τα δεξιά, με πλούσια κόμη και γενειάδα κυριαρχεί στον εμπροσθότυπο νομισμάτων της Αίγειρας του 2ου και του 1ου αιώνα π.Χ., στο πλαίσιο της Αχαϊκής Συμπολιτείας.

Εικόνα 6

Στο ίδιο ιερό, όπου είχε στηθεί το άγαλμα του Δία, ο Παυσανίας είδε και χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς, πιθανότατα φειδιακού τύπου, όπως φαίνεται από σχετική απεικόνιση του αγάλματος σε νομίσματα της πόλης, όπου η θεά παριστάνεται όρθια, με δόρυ στο δεξί χέρι και το αριστερό να ακουμπά σε ασπίδα στηριγμένη στο έδαφος κοντά στα πόδια της (εικόνα 6). Η κοινή παρουσία αγαλμάτων της Αθηνάς και του Δία στο ιερό της Αίγειρας, συνδέεται πιθανότατα με την ιδιότητά τους ως θεοτήτων της Αχαϊκής Συμπολιτείας.

Η Λατρεία της Αρτέμιδος

Η Άρτεμις λατρευόταν στην πόλη της Αίγειρας ιδιαίτερα, όπως προκύπτει από την αναφορά σε δύο ιερά της θεάς, εκτός και εντός της πόλης. Εξάλλου, η συγκεκριμένη θεότητα συνδέθηκε με την σωτηρία της πόλης και την συνακόλουθη μετονομασία της από Υπερησίη, όπως ήταν το Ομηρικό της όνομα (Ιλιάδα, 2.573), σε Αίγειρα κατά τους ιστορικούς χρόνους από τις αίγες. Το σόφισμα με τις αίγες (κατσίκες), με το οποίο επετεύχθη η σωτηρία της πόλης από την επίθεση των Σικυωνίων, θεωρήθηκε ότι εφηύραν οι κάτοικοι με την βοήθεια της θεάς του κυνηγιού.

Εικόνα 7

Γι’ αυτό, στο σημείο όπου κάθισε η πιο επιβλητική από τις κατσίκες, η πόλη ίδρυσε το ιερό της Αρτέμιδος Αγροτέρας (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ), στην παραλιακή ζώνη. Στην ίδια την πόλη, υπήρχε επίσης ναός της θεάς, στον οποίο υπηρετούσε ως ιέρεια μια παρθένος μέχρι να παντρευτεί. Στον ναό, τον οποίο ο Παυσανίας αναφέρει αμέσως μετά το ιερό του Δία στα βόρεια της Ακρόπολης της Αίγειρας, ήταν στημένο και λατρευτικό άγαλμα της Ιφιγένειας, της κόρης του Αγαμέμνονα. Επειδή το επίθετο ιφιγένεια συναντάται ως επίθετο της θεάς Αρτέμιδος, φαίνεται πως ο ναός αρχικά ήταν αφιερωμένος στην παλαιότερη θεά Ιφιγένεια που αργότερα απορροφήθηκε από την Άρτεμι.

Εικόνα 8

Σε νομίσματα της Αίγειρας των ρωμαϊκών χρόνων, με επιγραφή ΑΙΓΕΙΡΑΤΩΝ, απεικονίζονται δύο αγαλματικοί τύποι της Αρτέμιδος: στον ένα, η θεά παριστάνεται να τρέχει προς τα αριστερά, με το δεξί της χέρι προτεταμένο κρατώντας τόξο ενώ με το αριστερό τραβάει βέλος από την φαρέτρα της (εικόνα 7), και στον δεύτερο εικονίζεται ιστάμενη προς τα δεξιά, κρατώντας τόξο με το αριστερό χέρι και τραβώντας βέλος από την φαρέτρα της με το δεξί (εικόνα 8). Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για απεικόνιση της Αρτέμιδος ως θεάς του κυνηγιού (εικόνα 9, κεντρική φωτό), που προφανώς συνδέεται κυρίως με την λατρεία της ως Αγροτέρας. Διαφορετική φαίνεται πως ήταν η ιδιότητα με την οποία λατρευόταν στον ναό της στην πόλη.

Εικόνα 10

Η παρουσία παρθένου ιέρειας μέχρι την στιγμή του γάμου της, και η σύνδεση με την Ιφιγένεια, υποδηλώνει πιθανότατα τελετουργικό ‘περάσματος’ των νεαρών κοριτσιών από την παρθενική στην οικογενειακή ζωή. Παρόμοια τελετουργία είναι γνωστή από την λατρεία της Αρτέμιδος, με την επωνυμία Βραυρωνία (εικόνα 10, άγαλμα της θεάς από τον Πραξιτέλη), στο ιερό της στην Βραυρώνα της Αττικής, όπου συν-λατρευόταν και η Ιφιγένεια. Στο ιερό υπηρετούσαν μικρά κορίτσια που ονομάζονταν «άρκτοι» (εικόνα 11), και είχαν ταχθεί από τις μητέρες τους στην υπηρεσία της θεάς πριν από την γέννησή τους. Υπηρετώντας την θεά, βρίσκονταν υπό την προστασία της και είχαν την βοήθειά της και όταν γίνονταν σύζυγοι. Η Άρτεμις με αυτή της την ιδιότητα, εκτός από προστάτρια της βλάστησης και του κυνηγιού, είναι και προστάτρια των λεχώνων και των νεογνών, δηλαδή μιας ξεχωριστής πτυχής στην καθημερινή ζωή της κοινότητας. Έτσι, στην πόλη της Αίγειρας, η λατρεία της ήταν ιδιαίτερα συνδεδεμένη με την ίδια την σωτηρία της πόλης (Άρτεμις Αγροτέρα) αλλά και με την προστασία της καθημερινής ζωής (Άρτεμις Ιφιγένεια).

Εικόνα 11

Στο επόμενο άρθρο, θα συνεχίσουμε με τις λοιπές μαρτυρούμενες λατρείες στην Αιγείρα.

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Κατηγορίες Άρθρου
ΤΟΠΙΚΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr