background img
banner
banner

Η Πολιτιστική Κληρονομιά της Αιγιάλειας: 24. Οι λατρείες στις πόλεις της αρχαίας Αιγιάλειας ΙΙΙ. Η Ελίκη

Δημοσιεύτηκε στις 11/05/2020
από

-Από την Ντόρα Κατσωνοπούλου, Αρχαιολόγο*-

Μετά την παρουσίαση των λατρειών στην πόλη του Αιγίου, με τα δύο προηγούμενα άρθρα μου (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ και ΕΔΩ), σήμερα θα μας απασχολήσει η σημαντική λατρεία του Ελικωνίου Ποσειδώνος στην Ελίκη, σε σχέση και με την λατρεία του Ομαγυρίου Διός στο Αίγιον.

Η Λατρεία του Ελικωνίου Ποσειδώνος

Η βασική πηγή πληροφοριών για τις αρχαίες πόλεις της Αιγιάλειας, δηλαδή ο περιηγητής Παυσανίας που ταξίδεψε στην περιοχή περί το 172/173 μ.Χ., δεν μας παρέχει δυστυχώς στοιχεία για τον αριθμό των λατρειών στην Ελίκη, αφού στην εποχή του η παλαιά σπουδαία πρωτεύουσα της περιοχής είχε παρακμάσει και την θέση της είχε πάρει το γειτονικό Αίγιον που αποτελούσε επί των ημερών του το νέο πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο της αχαϊκής συμπολιτείας υπό τους ρωμαίους. Ωστόσο, στο κεφάλαιο που αφιερώνει στην Ελίκη και το σεισμικό φαινόμενο που την έπληξε το 373 π.Χ., αναφέρεται στην διάσημη λατρεία του Ελικωνίου Ποσειδώνος στο ιερό του στην Ελίκη, που ήταν για όλους τους Ίωνες το ‘αγιώτατον’ ιερό του θεού της φυλής (7.24.5). Σημαντικός αριθμός αρχαίων συγγραφέων αναφέρεται σε αυτή την λατρεία και πάνω απ’ όλα τα Ομηρικά έπη, γεγονός που καταδεικνύει και την αρχαιότητα και την σπουδαιότητά της. Ειδικότερα στην Ιλιάδα (8.203-204), μέσα από τα λόγια της θεάς Ήρας όταν απευθύνεται στον κοσμοσείστη μέγα Ποσειδώνα (εικόνα 1, κεντρική), τονίζεται η μεγάλη σημασία του ιερού του θεού στην Ελίκη, όπου οι Δαναοί (έλληνες) αφιέρωναν πολλά και όμορφα δώρα.

Εικόνα 2

Στην Ελίκη βρίσκονταν οι αρχαίοι και προγονικοί βωμοί της φυλής των Ιώνων, όπως διηγείται ο ιστορικός Διόδωρος (15.49.1). Και ο γεωγράφος Στράβων (8.7.2) μας πληροφορεί ότι επί των ημερών του, οι Ίωνες στην Πριήνη της Μ. Ασίας εξακολουθούσαν να τιμούν τον Ελικώνιο Ποσειδώνα με τις θυσίες ταύρου κατά την εορτή των Πανιωνίων, όπως και στην προγονική Ελίκη από την οποία κατάγονταν, και από την οποία η λατρεία του εθνικού τους θεού, του Ποσειδώνα, είχε μεταφερθεί στην Ιωνία.

Εικόνα 3

Η ανάμνηση αυτής της καταγωγής αποτυπώνεται και στην νομισματοκοπία της Πριήνης κατά τον 4ο αιώνα π.Χ., όταν η πόλη έκοψε νομίσματα στα οποία απεικονίζεται η τρίαινα, το σύμβολο του Ποσειδώνα (εικόνα 2). Στις νέες μάλιστα σειρές, περιλαμβάνεται και νόμισμα που φέρει στον οπισθότυπο την επιγραφή ΠΡΙΗ/ΕΛΙΚ, δηλαδή Πριηνέων/Ελικέων, υποδηλώνοντας την ιδιαίτερη σχέση της πόλης με την πανάρχαια πρωτεύουσα των Ιώνων στην Β. Πελοπόννησο, την ιωνική Ελίκη (εικόνα 3).

Εικόνα 4

Τα κύρια σύμβολα της λατρείας του Ποσειδώνα στην Ελίκη ήταν κατ’ αρχήν η τρίαινα και το δελφίνι, πρωταρχικά σύμβολα του θεού, που απεικονίζονται στον οπισθότυπο των γνωστών χάλκινων νομισμάτων της Ελίκης (εικόνα 4) και του ενός μοναδικού ασημένιου που έγινε γνωστό τα τελευταία χρόνια μέσα από δημοπρασία στο Μόναχο της Γερμανίας. Ένα τρίτο σύμβολο του θεού ήταν πιθανόν ο ιππόκαμπος, όπως μπορούμε να συνάγουμε από την μαρτυρία του φιλόσοφου και μαθηματικού Ερατοσθένη του 3ου αι. π.Χ., σχετικά με το χάλκινο άγαλμα του θεού που κρατούσε ιππόκαμπο (ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ). Αν και ο ιππόκαμπος σπανίζει στην εικονογραφία του Ποσειδώνα, παραστάσεις του θεού που τον δείχνουν να οδηγεί άρμα που σέρνουν ιππόκαμποι είναι αρκετά δημοφιλείς σε νομίσματα, σφραγιδόλιθους και μωσαϊκά δάπεδα, ενώ μια εξαιρετική απεικόνιση του θεού, ιππεύοντας ιππόκαμπο, προέρχεται από αθηναϊκό αγγείο γύρω στο 500 π.Χ. (εικόνα 5). Πάντως, είναι πολύ ενδιαφέρον ότι και τα τρία αυτά σύμβολα, δηλαδή τρίαινα, δελφίνι και ιππόκαμπος απεικονίζονται στα νομίσματα της Πριήνης του 4ου αι. π.Χ.

Εικόνα 5

Στα ιδιαίτερα σύμβολα του θεού στην Ελίκη, αδιαμφισβήτητα ανήκει ο ταύρος, όπως μαρτυρείται και από τις θυσίες ταύρων στο ιερό του κατά την εορτή των Πανιωνίων, σύμφωνα με τα Ομηρικά έπη. Οι θυσίες μάλιστα ήταν επιτυχείς και οι οιωνοί καλοί, όταν ο ταύρος μούγκριζε καθώς τον οδηγούσαν στον βωμό του Ελικωνίου Ποσειδώνα (Ιλιάδα, 20.404). Αυτές οι θυσίες, όπως σημείωσα και παραπάνω, μεταφέρθηκαν από την Ελίκη στην Ιωνία της Μ. Ασίας, όπου και εξακολούθησαν να τελούνται μέχρι την ύστερη αρχαιότητα. Ο ταύρος, ιερό ζώο του Ποσειδώνα ως το κατ’ εξοχήν θυτήριο, υπήρξε το κύριο σύμβολο στα νομίσματα της Συβάρεως, της αποικίας που ίδρυσε η Ελίκη στην Κάτω Ιταλία περί το 730 π.Χ. και το έμβλημα στον οπισθότυπο των νομισμάτων της Ποσειδωνίας, θυγατρικής αποικίας της Συβάρεως, των αρχών του 5ου αι. π.Χ., με τον ίδιο τον Ποσειδώνα να εικονίζεται στον εμπροσθότυπο σε σκηνή δράσης (εικόνα 6).

Εικόνα 6

Εικόνα 7

Τέλος, το άλογο, σύμβολο του Ποσειδώνα κυρίως συνδεδεμένο με τις πρωταρχικές δυνάμεις του ως θεού των υδάτων και των σεισμών, θα πρέπει να συνδεόταν με την λατρεία του στην Ελίκη, όπου ασφαλώς λατρευόταν με αυτή την ιδιότητα. Στην λατρεία του Ποσειδώνος ήταν αφιερωμένο το Ε’ Διεθνές Συνέδριο της σειράς «Αρχαία Ελίκη και Αιγιάλεια» που πραγματοποιήθηκε από την ΕΦΑΕΛ στο Αίγιον τον Οκτώβριο του 2013. Στον τόμο των Πρακτικών που εκδόθηκε, με την επιμέλειά μου, το 2017 (εικόνα 7), μπορεί ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης να βρει πολλά στοιχεία για τον Ποσειδώνα και την λατρεία του στην Ελίκη, την Ιωνία όπου αυτή μεταφέρθηκε αλλά και συνολικά στις πόλεις και περιοχές της Πελοποννήσου. Η παρουσία του αλόγου στην Ελίκη, φαίνεται πως ενισχύεται και από πρόσφατα ευρήματα στην περιοχή των Νικολαιίκων. Ανάμεσα στα κινητά ευρήματα από την ανασκαφή ναού της ύστερης γεωμετρικής περιόδου, περιλαμβάνονται ειδώλια αλόγων, πήλινοι τροχοί από άρματα και παραστάσεις με άλογα.

Το ιερό του Ποσειδώνος στην Ελίκη υπήρξε ήδη από την προϊστορική περίοδο ο τόπος συνελεύσεων της Ιωνικής και στην συνέχεια της Αχαϊκής ομοσπονδίας. Φαίνεται όμως ότι, όταν κατά τον 6ο αι. π.Χ. αναδύθηκε η ενιαία Αχαΐα, με την συμπερίληψη και της δυτικής, προκλήθηκε ανταγωνισμός ανάμεσα στις πόλεις της Ελίκης και του Αιγίου ως προς την πρωτοκαθεδρία στο Κοινόν των Αχαιών. Το Αίγιον στήριζε τον ισχυρισμό του για την θέση, εκτός από την αρχαιότητα της πόλης και στην συγκέντρωση των Αχαιών υπό τον Αγαμέμνονα στο ιερό του Δία. Η Ελίκη, ασφαλώς ισχυριζόταν ότι ήταν ακόμη παλαιότερη και η αρχαιότατη πρωτεύουσα της περιοχής και ότι υπήρξε πολιτική και θρησκευτική έδρα ήδη από την εποχή των Ιώνων, με κέντρο το ιερό του Ελικωνίου Ποσειδώνος. Την θέση αυτή κατείχε για αιώνες, παραμένοντας η πρωτεύουσα της περιοχής και μετά την εγκατάσταση των Αχαιών στην χώρα.

Στην εποχή του Παυσανία (2ος αι. μ.Χ.), η έδρα της ομοσπονδίας βρισκόταν στην πόλη του Αιγίου, χωρίς όμως να ταυτίζεται αναγκαστικά το αναφερόμενο ιερό του Ομαγυρίου Διός στην παραλία του Αιγίου με το ιερό του Ομαρίου ή Αμαρίου, ως τόπου συνελεύσεων του Κοινού. Αντίθετα, η αναφορά από τον Στράβωνα του Αμαρίου ως έδρας του Κοινού και πριν επί των Ιώνων και μετά επί των Αχαιών, και η κοινή με την Ελίκη γεωγραφική αναφορά, συνηγορεί υπέρ μιας θέσης του ιερού αρχικά στην δυτική περιοχή της Ελίκης, δηλαδή κοντά στα σύνορά της με το Αίγιον που οριοθετούνταν από τον ποταμό Σελινούντα (εικόνα 8).

Εικόνα 8

Μετά την καταστροφή του 373 π.Χ. και την προσάρτηση των δυτικών εδαφών της Ελίκης στην περιοχή του Αιγίου, το ιερό πέρασε προφανώς στον έλεγχο της πόλης του Αιγίου που έναν περίπου αιώνα μετά, γύρω στο 280 π.Χ. έγινε το νέο πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο της ομοσπονδίας. Στην αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή στα ανατολικά εδάφη της Ελίκης κοντά στον Κερυνίτη ποταμό (εικόνα 9), φαίνεται πως βρισκόταν η θέση του πανάρχαιου ιερού του Ελικωνίου Ποσειδώνος που λειτούργησε ως πανιωνικό και ακολούθως παναχαϊκό ιερό για μία περίπου χιλιετία, από την ίδρυσή του μέχρι την καταστροφή του 373 π.Χ., και πιθανόν παρέμεινε και αργότερα ως τοπικό ιερό, περιορισμένης εμβέλειας, της περιοχής της μετασεισμικής Ελίκης.

Εικόνα 9

• Η Ντόρα Κατσωνοπούλου είναι Καθηγήτρια Αρχαιολογίας Δρ του Πανεπιστημίου Cornell των ΗΠΑ, Πρόεδρος της ΕΦΑΕΛ, Διευθύντρια του Ερευνητικού Προγράμματος Αρχαίας Ελίκης και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας Πάρου & Κυκλάδων

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ:


Κατηγορίες Άρθρου
ΤΟΠΙΚΑ

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Σχετικα αρθρα


Τα σχόλια είναι κλειστά.

protionline.gr